Białostocczyzna jest terenem, na którym od najdawniejszych czasów stykały się wpływy wielu kultur. Kultur Wschodu i Zachodu. Od bardzo bogatej mozaiki narodowościowej (Polacy, Białorusini, Litwini, Żydzi, Rosjanie, Tatarzy) do mozaiki religijnej (Chrześcijaństwo, Islam, Judaizm). To tutaj spotykały się ze sobą wpływy Kościoła Zachodniego – Rzymskiego i Wschodniego – Bizantyjskiego. Żywą pozostałością są stojące (niejednokrotnie blisko siebie) kościoły i cerkwie oraz wyznawcy: Katolicyzmu i Prawosławia. Cechą charakterystyczną w obrządku Kościoła Prawosławnego jest m.in. przebogata – wielogłosowa przeważnie – muzyka cerkiewna.
Moimi słowami rozpoczynającymi folder-program I Dni Muzyki Cerkiewnej – Hajnówka 1982 witałem uczestników naszego Festiwalu w 1982 r. Tak samo czynię po 40. latach. Początki tej jak się później okazało pionierskiej w świecie imprezy były skromne. W organizowanej w stanie wojennym wystąpiło 8 chórów z Podlasia i jeden z Lublina. Koncert Galowy po występie Laureatów uświetnił jedyny wówczas profesjonalny chór wykonujący muzykę cerkiewną. Był to istniejący od 1973 roku Zespół Muzyki Cerkiewnej Warszawskiej Opery Kameralnej założony i kierowany przez Pana Jerzego Szurbaka. W 1981 r. jako (od 2 lat) dyrektor Hajnowskiego Domu Kultury, aby urealnić swój pomysł organizacji imprezy, prezentującej muzykę cerkiewną, poprosiłem Go jako dyrygenta tego wyjątkowego chóru o pomoc i zaprosiłem do Hajnówki. Nie wiedziałem wówczas, że jest to osoba duchowna, a dotarłem do niego poprzez Warszawską Operę Kameralną. Z perspektywy czasu wydaje się to trochę dziwne, bo korzystałem wówczas z życzliwości Proboszcza Parafii Prawosławnej, wspaniałego człowieka ks. Antoniego Dziewiatowskiego, który skierował mnie do swojego wikariusza, prowadzącego wówczas parafialny chór, ks. Michała Niegierewicza, jak się później okazało ucznia ks. Jerzego Szurbaka. Stosunek hierarchów cerkiewnych do imprezy był różny. Przeważała wstrzemięźliwość i rezerwa, a Metropolita Bazyli zaszczycił nas swoją obecnością dopiero na XI Festiwalu w 1992 roku. Podobnie odnosiły się lokalne władze polityczne i administracyjne, które po próbie zablokowania imprezy po I Dniach, zajęły pozycję wyczekującą, a wszystkie problemy związane z imprezą były problemami wyłącznie moimi. Mimo to, dzięki ogromowi uporczywej pracy i życzliwości wielu ludzi, skromna początkowo impreza rozwijała się i poprzez Ogólnopolskie Dni Muzyki Cerkiewnej, od 1991 roku do chwili obecnej nosi nazwę Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej – Hajnówka zachowując nazwę miasta (gdzie powstała i gdzie dotychczas mieści się Biuro Organizacyjne), które rozsławiła i wypromowała na cały świat. Zapraszając na tegoroczną 40. Jubileuszową edycję piszę o ks. Jerzym Szurbaku dlatego, bo przez te lata wspomaga nas w różnoraki sposób. A to jako Przewodniczący Jury w I Dniach, jako wielokrotny uczestnik i laureat Festiwalu, juror, stały duchowy i artystyczny konsultant, ale również jako wspaniały człowiek. Ostatnio na moją prośbę podjął się próby reaktywowania Zespołu, by tak jak w 1982 roku uczestniczyć w zakończeniu tegorocznego Jubileuszu. Ogromne dzięki. Ale zanim to nastąpi, przed nami 21 września i Uroczystość Inauguracji. Rozpoczniemy tradycyjnie hymnem „Gaude Mater”, który zaśpiewa Dziecięcy Chór Opery i Filharmonii Podlaskiej kierowany przez znakomitą dyrygentkę i pedagog Ewę Rafałko. Po otwarciu Festiwalu wybrzmi Koncert Inauguracyjny Muzyczne perły Prawosławia”, który wykona prowadzony przez Bartosza Michałowskiego najlepszy w Polsce, słynny Chór Filharmonii Narodowej w Warszawie. Następnego dnia zapraszam na filmowe reminiscencje festiwalowe i promocje festiwalowych wydawnictw. Kolejne trzy dni to zmagania konkursowe. Kolejny raz na żywo – ponieważ organizację chóralnego konkursu online uważamy za nieporozumienie. Przed publicznością i międzynarodowym Jury kierowanym od 39 lat przez wybitnego kompozytora, a również Prezesa Zarządu od 25 lat istniejącej i organizującej Festiwal Fundacji „Muzyka Cerkiewna” Romualda Twardowskiego, w konkursowych koncertach zaśpiewają chóry: parafialne (prawosławni, staroobrzędowcy, katolicy i grekokatolicy), amatorskie, dziecięco- młodzieżowe, uczelni muzycznych oraz profesjonalne. Wystąpi (a mamy nadzieję, że życzliwość państwowych instytucji mimo istniejącej wciąż epidemii pozwoli na zaprzestanie dalszej korekty liczby uczestników) ponad 20 chórów z: Angoli, Polski, Litwy, Łotwy, Słowacji, Szwecji, Rumunii, a także pragnące bardzo uczestniczyć w tegorocznym Festiwalu chóralnym reprezentacje Białorusi, Rosji, Macedonii, Grecji, Gruzji, Izraela, Kazachstanu i Ukrainy. Pełen nadziei, że tak się stanie i do ponad 900 zafascynowanych dotychczas duchowością i artyzmem muzyki cerkiewnej chórów z 41 krajów Europy, Azji, Ameryki Północnej, Afryki i Australii w czasie tegorocznego Festiwalu dołączą kolejne. Zapraszam Państwa na Jubileuszowe spotkania z „muzyka śpiewającej duszy”. Mamy również nadzieję, że w obecnym, nadal trudnym czasie, uda się wspólnie zapewnić trochę normalności, której nam wszystkim tak bardzo brakuje.
Życząc duchowych i artystycznych wrażeń jeszcze raz serdecznie zapraszam.
Z wyrazami szacunku
Mikołaj Buszko
