Festiwal 2011

XXX Jubileuszowego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2011”

Koncerty Galowe Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” od zawsze cieszą się dużym prestiżem. Przede wszystkim dlatego, że jakość, lekkość i radość wykonań nie ma sobie wówczas równych. Nie inaczej było tym razem. Sala koncertowa Opery i Filharmonii Podlaskiej zgromadziła komplet publiczności, a wykonawcy zaskakiwali poziomem i cieszyli wytrawne ucho publiczności, która zawsze jest z Festiwalem.

Koncert Galowy XXX Jubileuszowego MFMC „Hajnówka 2011” zainaugurowały cztery chóry: Zespół Muzyki Cerkiewnej z Warszawy pod dyrekcją ks. Jerzego Szurbaka, jednocześnie członka jury festiwalowego, który wykonał hymn „Gaude Mater”, Chór Rosyjskiej Akademii Muzyki im. Gniesinych z Moskwy z dyrygentem Dmitrijem Onieginem, który wykonał Stichirę „Ziemle Russkaja” – oba te utwory tradycyjnie symbolizują jedność kultur Wschodu i Zachodu, które są największą wartością tego Festiwalu, na scenie stanął również Cerkiewny Chór „Sachmos” z Dżerweża w Armenii, który wykonał pod kierownictwem swej dyrygentki Lilit Sargsyan Anonim „Christos Woskries” oraz Dziecięcy Chór Państwowej Filharmonii im. Rachmaninowa z Rostowa n. Donem, który dyrygent Siergiej Tarakanow poprowadził w utworze A. Kastalskiego „Christos Woskresie”. Tym samym tradycji stało się zadość. Wszystkie pokolenia na jednej scenie, które łączą w śpiewie najlepsze tradycje Festiwalu, jednocześnie oddając hołd modlitewnemu charakterowi muzyki cerkiewnej.

Koncert Galowy poprowadził Marcin Tomkiel, dziennikarz Polskiego Radia Białystok wspólnie z Dyrektorem Festiwalu Mikołajem Buszko. Obaj z serdecznością powitali zebranych gości, wśród których znaleźli się m.in. Jego Ekscelencja Arcybiskup Edward Ozorowski, Metropolita Białostocki, Jarosław Małecki, przedstawiciel Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Katarzyna Ancipiuk, reprezentująca Urząd Wojewódzki, Jan Kwasowski z Urzędu Marszałkowskiego, Anatol Wap, dyrektor Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego, Kzimierz Dudziński, wiceprzewodniczący Rady Miejskiej, Władysław Prochowicz, Prezes Polskiego Radia Białystok, Jerzy Nikitorowicz, Rektor Uniwersytetu w Białymstoku.

Symboliczny dla jubileuszowej, XXX-tej gali zamknięcia Festiwalu był koncert otwierający uroczystość prezentacji laureatów. Przed kilkusetosobową publicznością na scenie stanął wielki przyjaciel Festiwalu, ks. Jerzy Szurbak w towarzystwie swego Zespołu Muzyki Cerkiewnej. Trzydzieści edycji temu ten właśnie chór swoim występem uświetniał pierwsze wówczas Dni Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, co ważne, w tym roku obchodzi też swoje 40-lecie. „Christos Anesti” ten koncert rozpoczęło, śpiewacy zakończyli go radosnym „Christos Woskriesie” A. Kastalskiego.

Oprócz tego usłyszeliśmy jeszcze „Głasom moim ko Gospodu wozwach” A. Archangielskiego, „Molitwu Kunaka” S. Żarowa z solo Mateusza Zajdla (tenor) oraz Apostoła Strumskiego „Swiatyj Boże”, które zakończył solista Tadeusz Szyluk (baryton). W podziękowaniu za wspólne lata spędzone na Festiwalu oraz za trud wkładany co roku przez jego organizatorów ks. Szurbak zaintonował gromkie „Sto lat”, które wykonał jego Zespół.

Jako pierwszy laureat jubileuszowej edycji Festiwalu pojawił się na scenie Chór Politechniki Wrocławskiej pod dyrekcją Małgorzaty Sapiechy-Muzioł w utworze A. Pärta „Bogorodice Diewo”

Kolejnym wykonawcą koncertu był Chór Mieszany Akademii Muzyki, Teatru i Sztuk Pięknych z Kiszyniowa (Mołdawia) pod dyrekcją Ilony Stepan prezentując Credo – „Wieruju” autorstwa Piotra Czajkowskiego.

W języku szwedzkim usłyszeliśmy kompozycję A. Archangielskiego „Panie teraz niech Twój sługa”, a wykonał go chór parafialny „Sofia” Kościoła p.w. Św. Sofii w Sztokholmie.

Chwilę później Michaiła Berezowskiego „Gospodi wozwach k Tiebie” s solistą Georgijem Barbanoi wykonał kolejny laureat, Chór Parafii Św. Męczennika Dymitra z Kiszyniowa (Mołdawia). Chórem dyrygowała Diana Draguta.

Chwilę później Michaiła Berezowskiego „Gospodi wozwach k Tiebie” s solistą Georgijem Barbanoi wykonał kolejny laureat, Chór Parafii Św. Męczennika Dymitra z Kiszyniowa (Mołdawia). Chórem dyrygowała Diana Draguta.

Najlepszy chór w kategorii uczelni muzycznych Chór Rosyjskiej Akademii Muzyki im. Gniesinych z Moskwy z dyrygentem Dmitrijem Onieginem na czele wykonał utwór niezwykły, bo „Płaczu i rydaju” Józefa Kozłowskiego, znakomitego kompozytora, polskiego emigranta na dworze carskim, którego twórczość podczas tego Festiwalu zabrzmiała po raz pierwszy, ale z pewnością nie po raz ostatni.

Nie zabrakło podczas tej gali utworów przewodniczącego jury Romualda Twardowskiego. „Tawriczeskij Błagowiest” – Kameralny Chór Państwowej Krymskiej Filharmonii z Symferopola, który prowadzi Wladimir Nikolenko, wykonał „Chwali dusze moja Gospoda”.

Pierwszą część Koncertu Galowego zakończył chór z dalekiego Jarosławla w Rosji – Kapela Chóralna „Jarosławija” działająca przy tamtejszej filharmonii zaśpiewała „Błogosłowien jesi Gospodi” Sergiusza Rachmaninowa.

Drugą część koncertu w bardzo nastrojowej atmosferze rozpoczął Żeński Chór „Lira” Państwowego Uniwersytetu Mołdawii z Kiszyniowa. Jak zwykle z towarzyszeniem oczyszczającego ognia chórzystki zaśpiewały „Pokłonienije Christu”, anonim z XIV wieku. Chór poprowadziła Swietłana Wiesiełkowskaja.

Zanim „Lira” opuściła scenę pojawił się na niej Męski Zespół „Nekressi” z Lagodekhi w Gruzji. Pod dyrekcją Giorgi Bezaraszwili wykonał kompozycję „Ty jest Łoza” z I poł. XII w. autorstwa D. Bagrationi. Widownię nie tylko cieszyły wspaniałe gruzińskie harmonie, ale również koloryt kulturowy tej części koncertu.

Oba chóry chwilę później ustąpiły miejsca jednemu z dwóch najlepszych chórów parafialnych. Pod nieobecność Chóru Soboru p.w. Aleksandra Newskiego z Paryża zaprezentował się Chór Katedry p.w. Św. Mikołaja z Sortowały w Rosji. Chór z odległej Karelii zaśpiewał „Tiebie, Boga chwalim” D. Bortniańskiego, a dyrygował o. Antoni Radin.

Publiczność bardzo ciepło przyjmowała kolejnych wykonawców, zwłaszcza chóry dziecięce. Jako kolejny zaprezentował się Dziecięcy Chór Litewskiego Radia i Telewizji z Wilna (Litwa) pod dyrekcją Reginy Maleckaite.

„Bogorodice Diewo Radujsia” W. Dowgana usłyszeliśmy następnie w wykonaniu studentów z Kijowa. Rusłan Bondar poprowadził Chór Politechniki w Kijowie.

Bezkonkurencyjny wśród dziecięcych chórów okazał się Chór „Lira” z białoruskiego Mińska. Roześmiana Jelena Łacapniewa ze swoimi podopiecznymi wykonała dwa utwory: „Utoli moja pieczali” białoruskiej kompozytorki Iriny Denisowej i „Dostojno jest” A. Kisielowa.

Kapela Chóralna „Moldova” Radia i Telewizji Mołdawii z Kiszyniowa zaprezentowała krótki program, który składał się z kolęd: transylwańskiej i bessarabskiej oraz utworu „Błażen muż”, w którym partię solową zaśpiewał Walerij Kożokaru. Chórem dyrygował Walentin Budilewski.

Do finału niedzielnego wieczoru przybliżał nas również „medialny” chór – Alademicki Chór Radia i Telewizji Białorusi pod dyrekcją Pawła Szepielewa, którego występ publiczność nagrodziła wielikimi brawami. W jego wykonaniu usłyszeliśmy „Priiditie wospoim ludije” Dymitra Bortniańskiego oraz „S nami Boh” W. Zinowiewa.

Niekwestionowanymi gwiazdami wieczoru byli jednak laureaci XXX Jubileuszowego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2011” w kategorii chórów zawodowych. Chór Kameralny Filharmonii w Astanie (Kazachstan) najpierw porwał publiczność kompozycją S. Rachmaninowa „Pantielej Celitiel”, by następnie zachwycić wykonaniem „Angieł wopijasze” M. Musorgskiego.

Każda opowieść ma swój finał, dotyczy to również naszego Festiwalu. Na szczęście zawsze jest to swoisty happy end, który jest zapowiedzią przyszłorocznych wydarzeń. Na pożegnanie najlepsze chóry zawodowe tej edycji oraz barwni Gruzini zaśpiewali wszystkim „Sto lat” w swoich językach. Kropkę nad „i” postawili rzecz jasna chórzyści z Astany wykonując „Mnohaja leta” do muzyki kazachskiego kompozytora Anatolija Mołodowa.

Autorzy zdjęć:
Michał Kość – zdjęcia: 1, 4-29
Radek Dąbrowski – zdjęcia 3, 30-61

GALA WRĘCZENIA NAGRÓD

XXX Jubileuszowego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej Hajnówka 2011

XXX Jubileuszowy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej Hajnówka 2011 przeszedł do historii. Moment, w którym scenę koncertu galowego opuszczają chóry – laureci od zawsze powoduje niedosyt. To prawdopodobnie bardzo dobrze, bo już za rok z tym większą chęcią udamy się na kolejną edycję.

Tegoroczny jubileusz być może nie był najbardziej spektakularny z dotychczasowych, jednak niósł ze sobą to najważniejsze przesłanie, że muzyka cerkiewna, bez względu na miejsce i styl wykonywania, jednoczy ludzi. „Festiwal śpiewającej duszy” po raz kolejny pokazał, że jest znakomitą marką promującą Białystok i cały region w świecie, co podkreślały uczestniczące w tej edycji chóry. Niezwykłe w tym roku było również spotkanie w kategorii chórów zawodowych niemal samych zespołów składających się w większości z młodych ludzi. To dodawało skrzydeł organizatorom i jurorom, dla których tak ważne jest popularyzowanie muzyki cerkiewnej wśród najmłodszych pokoleń.

29 maja 2011 o godz. 14.30 w Sali koncertowej spotkały się setki chórzystów, by wysłuchać tegorocznego werdyktu jury. Na początku cała sala pod dyrekcją Małgorzaty Sapiechy-Muzioł, dyrygentki Chóru Politechniki Wrocławskiej, wykonała tradycyjne „Gaude Mater Polonia”, a Dmitrij Oniegin ze swoimi studentami z Akademii Muzyki im. Gniesinych w Moskwie poprowadzili wykonanie Stichiry „Ziemle Russkaja”.

Ten żywioł chórzystów w połączeniu z tradycją, powagą momentu i oczekiwaną radością naprawdę był poruszający. Chwilę później na scenie pojawił się dyrektor Festiwalu, Mikołaj Buszko oraz przewodniczący jury, prof. Romuald Twardowski. Z dozą poczucia humoru przedstawili wyniki jubileuszowych zmagań.

W kategorii chórów parafianlnych jury przyznało ex aequo trzy III miejsca. Pierwszy po odbiór dyplomu na scenie pojawił się Giorgi Bezaraszwili, dyrygent Męskiego Zespołu „Nekressi” z Lagodekhi (Gruzja)

Zdobywcą kolejnego III miejsca w tej kategorii został Cerkiewny Chór „Sachmos” z Dżerweża (Armenia) pod dyrekcją Lilit Sargsyan

III miejsce w kategorii chórów parafialnych zdobył także Chór „Sofia” Kościoła p.w. Św. Sofii ze Sztokholmu (Szwecja) pod dyrekcją Arne Johanssona.

II miejsce jury zdecydowało się przyznać Chórowi Parafii p.w. Wielkiego Męczennika Dymitra z Kiszyniowa (Mołdawia) pod dyrekcją Diany Draguty.

W tej kategorii konkurencja w tym roku nie ustępowała pod względem emocji zmaganiom chórów zawodowych, dlatego w rezultacie przyznano dwa I miejsca ex aequo. Ich laureatami zostali:

Chór Katedry p.w. Św. Mikołaja z Sortowały (Rosja) pod dyrekcją o. Antonija Radina

oraz Chór Soboru p.w. Św. Aleksandra Newskiego z Paryża (Francja) pod dyrekcją protodiakona Aleksandra Kiedrowa, który niestety nie mógł wziąć udziału w koncercie galowym.

Następnie odczytano laureatów w kategorii chórów amatorskich świeckich, w której dwa III miejsca ex aequo przyznano Akademickiemu Chórowi „Bel Canto” Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP z Olsztyna pod dyrekcją Jana Połowianiuka,

II miejsce jury przyznało Żeńskiemu Chórowi Kameralnemu „Elegia” z Mińska (Białoruś) pod dyrekcją Jeleny Isajkinej

Laureatem I miejsca w kategorii chórów amatorskich świeckich został chór, którego występ zapmiętać możemy tylko z przesłuchań konkursowych, ponieważ nie mógł pozostać do końca Festiwalu. Jury najwyżej oceniło Żeński Chór Młodzieżowy „Oriana” z Odessy pod dyrekcją Galiny Szpak

W kategorii chórów dziecięco – młodzieżowych wystąpiły podczas jubileuszu trzy chóry, tym bardziej emocjonujące były zmagania, że uprzednio wszystkie chóry były laureatami pierwszego miejsca. Jury natomiast po wsyłuchaniu prezentacji konkursowych zdecydowało III miejsce przyznać Dziecięcemu Chórowi Państwowej Filharmonii im. S. Rachmaninowa z Rostowa n. Donem (Rosja) pod dyrekcją Siergieja Tarakanowa

Olbrzymimi owacjami przyjęły przyznanie II miejsca swemu chórowi dzieci z Dziecięcego Chóru Litewskiego Radia i Telewizji z Wilna (Litwa) pod dyrekcją Reginy Maleckaite

Bez większych wątpliwości I miejsce jury zdecydowało przyznać znakomicie przygotowanemu przez dyrygentkę Jelenę Łacapniewą Chórowi Dziecięcemu „Lira” z Mińska (Białoruś).

Pomału werdykt zbliżał się w okolice profesjonalistów, bo przecież znakomita większość studentów akademii muzycznych będzie zajmowała się zawodowo muzyką. W kategorii uczelni muzycznych zawsze są wielkie emocje, bo i najwięcej oczekiwań mają od siebie młodzi adepci muzycznych profesji, mają również olbrzymie pokłady energii i cenią sobie współzawodnictwo, dlatego niejednokrotnie młodzi wykonawcy doceniali wykonania poprzedników brawami. Tak było podczas konkursu. Tym razem po dyplom za III miejsce na scenę musiała się wybrać Ilona Stepan, dyrygentka Chóru Mieszanemu Akademii Muzyki, Teatru i Sztuk Pięknych z Kiszyniowa (Mołdawia).

II miejsce przyznano Chórowi Kameralnemu „Alma Mater” z Ługańska (Ukraina) pod dyrekcją Tatiany Krotko, który Białystok opuścił zaraz po swoim występie.

I miejsce, poniekąd bez większych niespodzianek, ponieważ chór ten był typowany w roli faworyta, jury przyznałoAkademickiemu Chórowi Rosyjskiej Akademii Muzyki im. Gniesinych z Moskwy (Rosja) pod dyrekcją Dmitrija Oniegina. Jak to ze studentami bywa, niekłamanej radości było co nie miara.

Najbardziej wyczekiwane chyba werdykty dotyczą kategorii chórów zawodowych. Niemal zawsze decydują o wyniku minimalne różnice. W tym roku jury zdecydowało docenić wszystkich wykonawców, ale laureat I miejsca jest tylko jeden, bo po prostu był najlepszy. Dwa III miejsca ex aequo w tej kategorii przyznano Kameralnemu Chórowi Państwowej Krymskiej Filharmonii „Tawriczeskij Błagowiest” z Symferopola (Ukraina) pod dyrekcją Władimira Nikolenkooraz debiutującej na Festiwalu Kapeli Chóralnej „Jarosławija” Filharmonii z Jarosławla (Rosja) pod dyrekcją Władimira Kontariewa

Podobnież jeśli chodzi o II miejsce, jury zdecydowało przyznać je ex aequo Akademickiemu Chórowi Państwowego Radia i Telewizji Białorusi z Mińska (Białoruś) pod dyrekcją Pawła Szepielewa

oraz Kapeli Chóralnej „Moldova” Radia i Telewizji Mołdawii z Kiszyniowa (Mołdawia) pod dyrekcją Walentina Budilewskiego

Do tego momentu niedzielnego popołudnia bez nagrody pozostał tylko jeden chór zawodowy. Mimo to na okazanie swej radości chórzyści czekali do chwili oficjalnego odczytania protokołu jury. Zdobywcą I miejsca w kategorii chórów zawodowych podczas XXX MFMC „Hajnówka 2011” został Chór Kameralny Filharmonii z Astany (Kazachstan) pod dyrekcją Jerżana Dautowa

– Wielu kompozytorów pisze dla naszego chóru – z dumą podkreślał ten fakt Władimir
Nikolenko, dyrygent chóru „Tawriczeskij Błagowiest” z Symferopola, – ale wykonywanie
utworu w obecności autora to duża odpowiedzialność. Śpiewaliśmy dziś Twardowskiego,
który jest po prostu genialny.

Geniusz kompozytorski autorów poszczególnych kompozycji starało się dzisiaj zaprezentować dziewięć chórów. Każdy dokonywał prywatnych wyborów, które w jakiś sposób określały ich podejście do muzyki cerkiewnej, na co uwagę w swoich dzisiejszych komentarzach zwraca również ks. Szurbak. Pod tym względem chyba jednak najbardziej charakterystyczny był pierwszy chór, zamykający kategorię chórów parafialnych. Chór Soboru p.w. Św. Aleksandra Newskiego w Paryżu.

– Dziś usłyszeliśmy wiele opracowań taty i dziadka protodiakona Aleksandra Kiedrowa
dyrygującego chórem, a także Eugniusza Jewca, pochodzącego z Bielska Podlaskiego.
Chór stoi na bardzo wysokim poziomie. Jak na chór parafialny z niezwykłym wyczuciem
form i tekstu.

– Uczestniczenie w festiwalu potrzebuje od nas dużo więcej pracy, przygotowań, podnoszenia
poziomu – mówił o. Aleksander Kiedrow, – ale też pozwala dać świadectwo naszej działalności
w Paryżu, zwłaszcza wschodniej Europie. Jest naturana więź między Festiwalem a naszą
parafią, bo nasz były dyrygent, Eugeniusz Jewiec pochodzi stąd i przywoził mnóstwo
nut do Paryża. Z wielką przyjemnością tu przyjechaliśmy, bo to wielkie przeżycie.
Wczoraj występowaliśmy na koncercie w Warszawie i muszę przyznać, że inne chóry
reprezentują naprawdę wysoki poziom, który nam jest trudno doścignąć.

Protodiakon Aleksander Kiedrow to nie tylko dyrygent chóru parafialnego, ale również
żywa tradycja muzyki cerkiewnej.

– Urodziłem się w rodzinie o muzycznych tradycjach. Mój tata kontynuował dzieło
dziadka czyli „Kwartet Kiedrowa”, który powstał w końcu XIX wieku. Obaj byli nie
tylko dyrygentami, ale także kompozytorami. Tata zmarł, gdy miałem szesnaście lat,
ale dzisięć lat później zrozumiałem, że także muszę podjąć to wyzwanie i zacząłem
od organizowania męskiego chóru. Złożyło się tak, że zostałem też dyrygentem chóru
parafii Św. Aleksandra Newskiego w Paryżu, co poczytuje sobie za honor i przyjemność.

Zaraz po występie Paryżan nastąpiła zmiana kategorii. To, co każdego roku akcentujemy, to udział dzieci i młodzieży w tym znaczący jak się okazuje na świecie Festiwalu.

– Praca z dziećmi to najbardziej korzystna i płodna praca, bo mają otwarte serca, otwarte oczy i dusze – przyznała Jelena Łacapniewa, kierująca Chórem Dziecięcym „Lira” z Mińska. – U nas śpiewa każdy, kto chce. Skład się zmienia co roku, ale są oczywiście takie osoby, które są z nami niemal bez przerwy.

– Chór „Lira” śpiewa pięknie, z ogromnym wyczuciem prowadzi go dyrygentka, która
dyrygowała bez partyrtury. Znakmicie rozumiała teksty –zachwycał się ks. Szurbak.
– Zaczęli od Magnificatu „Wieliczit dusze moja Gospoda”. Pozwólcie Państwo, że przytoczę
przynajmniej fragment Magnificatu w tłumaczeniu Franciszka Karpińskiego, bo to piękny
tekst.

„Uwielbiaj duszo moja sławę Pana mego

Chwal Boga Stworzyciela tak bardzo dobrego

Bóg mój zbawienie moje, jedyna otucha

Bóg mi rozkoszą serca i weselem ducha

Bo mile raczył przyjąć Swego sługi pokorę

Łaskawym okiem wejrzał na Dawida córę

Przeto wszystkie narody, co ziemię osiądą

Odtąd błogosławioną mnie nazywać będą”

Całość zbudowana jest z sześciu strof, które kończą się następująco:

„Wszyscy śpiewajmy Bogu w Trójcy Jedynemu

Chwała Ojcu i Synu, i Duchu świętemu

Jak było na początku tak zawsze niech będzie

Teraz i na wiek wieków niechaj słynie wszędzie”

– Potem usłyszeliśmy jeszcze Kisielowa „Otcze nasz” na cztery głosy oraz jego „Dostojno
jest’” – kontynuował juror. – Jak mawiali starożytni filozofowie, „panta rei” –
„wszystko płynie”, tak i ta muzyka płynęła w ich wykonaniu i trafiała do naszych
serc. No i przejmująca modlitwa „Priiditie ubłażim Iosifa” Czesnokowa. Kiedyś widziałem
w Locarno olbrzymi obraz zdjęcia Jezusa z krzyża, dziś słuchając tego utworu ponownie
jawił mi się przed oczami, bo pamiętajmy, że to za sprawą nobliwego Józefa Jezus
został pochowany. To potęgowało wrażenia estetyczne i religijne.

Co ciekawe, chór zaprezentował dość podobny repertuar do białoruskiego chóru
„Elegia”.

– To, że prezentujemy podobny repertuar do innych chórów białoruskich to przypadek, ale nasze chóry naprawdę z wielką przyjemnością wykonują na przykład utwory Iriny Denisowej. Myślę, że każdy chór ma w swoim repertuarze choćby jeden jej utwór. To wspaniała kompozytorka, matuszka, pisze z wielkim wyczuciem i zrozumieniem swojej pracy.

– Przyjechaliśmy, bo chcemy się rozwijać i w mojej ocenie to nam się udaje – dzielił się swoimi odczuciami tuż po koncercie Siergiej Tarakanow, dyrygent Dziecięcego Chóru Państwowej Filharmonii im. S. Rachmaninowa Rostowa n. Donem. – Daliśmy lepszy koncert niż przed dwoma laty, kiedy byliśmy tu ostatnio.

– To pewnie chór, w którym śpiewają dzieci i wnuki Kozaków, bo z Rostowa nad Donem
– zastanawiał się na głos ks. Szurbak. – Podobało mi się rozpoczęcie, czyli Kastalskiego
„Christos Woskriesie”, również 8 i 9 pieśń kanonu Bożonarodzeniowego. Mam jednak
duże zastrzeżenia co do Antyfony „Dnieś wisit na drewie”, śpiewanej, gdy czytanych
jest „12 Ewangelii”. Zaśpiewali zbyt mocno, zbyt dużym tempem, trzeba w to włożyć
serce, wczuć się w chwilę, gdy Chrystus ginie niewinnie i w ostatniej chwili jeszcze
znosi obelgę łotra.

Do repertuaru odniósł się również sam dyrygent:

– Moja druga część życia związana jest z życiem monasterskim, dlatego aktualnie
jestem przekonany, że moja działalność powinna iść w kierunku wykonywania kompozycji
osób duchownych, związnych z tym rytmem życia, a ich opracowania nadają bardzo starym
kompozycjom nowe brzmienie i znaczenie.

Warto podkreślić, dlaczego akurat praca z dziećmi stała się sensem życia Siergieja
Tarakanowa:

– Z dziećmi pracuję, ponieważ sam śpiewam w chórze od siódmego roku życia. Tak Bóg
mnie ukierunkował. Wiem, że niewiele z tych młodych osób będzie się w przyszłości
zajmowało muzyką, ale są aktualnie przynajmniej cztery osoby, które prawdopodobnie
będą próbować swoich sił w zawodowstwie i ja oczywiście je wspieram.

– Początkowo nie chcieliśmy przyjeżdżać – przyznała rozbrajająco szczerze Regina Maleckaite, dyrygująca Dziecięcym Chórem Litewskiego Radia i Telewizji z Wilna, – ponieważ to bardzo trudne przyjechać dwa razy pod rząd, tym bardziej, że muzyka cerkiewna nie jest naszą domeną. Mimo to młodzież bardzo lubi cerkiewną muzykę, jest piękna, choć trudna. Warto przy okazji zauważyć, że nie ma kompozycji pisanych na chór dziecięcy, więc to podwójne wyzwanie dla dyrygentów i chórzystów.
<

– Dość dziwna emisja, jakby zbyt płaska w porównaniu z poprzednimi chórami – analitycznie do litewskiego chóru podszedł ks. Szurbak. – Porwali się na rzecz niezwykle trudną, mianowicie na Artemiusza Wedela „Pakajanija”, to modlitwa śpiewana jeszcze przed rozpoczęciem Wielkiego Postu, wykonali ją w manierze koncertowej, absolutnie nie cerkiewnej. Pochwalę jednak chór za Kastalskiego „Miłosierdija dwieri” i Christowa „Chwalitie Imia Gospodnie”. Najważniejsze jednak, że śpiewa młodzież, zarażona bakcylem śpiewu cerkiewnego, a przecież to dzieci najmocniej upodabniają się do chórów anielskich, które na Polach Betlejemskich chwaliły nowo narodzonego Chrystusa.

– Lubię dzieci – dodała dyrygentka, – prowadzę jeszcze studencki i dorosły chór,
ale los chciał, żebym znalazła czas dla dzieci. Co roku ktoś z chórzystów wybiera
dla siebe drogę muzyczną, pozostali po prostu będą wytrawnymi słuchaczami i to również
cieszy.

Ten występ zamknął kategorię chórów dziecięcych, która podczas jubileuszowego Festiwalu była reprezentowana przez najlepsze dziecięce chóry, nagradzane w ostatnich latach. Pozostała jeszcze tylko jedna kategoria. Jeszcze przed przerwą publiczność XXX Jubileuszowego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2011” zgromadzona w Auli Magna Pałacu Branickich mogła obejrzeć dwa chóry inaugurujące przesłuchania profesjonalistów.

Władimir Nikolenko, dyrygent Kameralnego Chóru Państwowej Krymskiej Filharmonii „Tawriczeskij Błagowiest” z Symferopola:

– Zrobiliśmy wszystko, żeby przyjechać w tym roku na festiwal. Doskonale pamiętam
nasz ostatni konkurs, jako laureaci rozpoczynaliśmy kolejny festiwal koncertem inauguracyjnym.
Lubimy polską ziemię i zawsze byliśmy przyjmowani tu z otwartością. Polacy mają
szczęście, że jest wśród nich taki człowiek jak Mikołaj Buszko. To genialny organizator,
który wykonuje bardzo ważną misję: zbliża ludzi i narody. Jeśli byłbym prezydentem
Polski odznaczyłbym go jako polskiego bohatera.

Wzniosłymi słowy przywitał się z nami po koncercie dyrygent Nikolenko, zachowując
pełen profesjonalizm, ale zaraz zdobył się na podróż sentymentalną, komentując wykonanie
„Stichir Paschy” Borysa Ledkowskiego.

– Borys Ledkowski urodził się na Krymie, w Sewastopolu. Podczas wojny wyemigrował
do USA, ale nigdy nie stracił kontaktu ze swoją małą ojczyzną, zupełnie niedawno
dowiedziałem się, że on tworzył piękną cerkiewną muzykę, dlatego włączyliśmy jego
utwory do naszego repertuaru. Wielu kompozytorów pisze dla naszego chóru, ale wykonywanie
utworu w obecności autora to duża odpowiedzialność. Śpiewaliśmy dziś Twardowskiego,
który jest po prostu genialny. Doskonale zna specyfikę wykonań chóralnych. Jego
utwory w pierwszej chwili wydają się być strasznie trudne, ale po pewnym czasie
każdy chórzysta, bez wyjątku śpiewa je z niekłamaną przyjemnością. On korzysta z
takich niezwyczajnych harmonii, które po prostu chwytają za serce i poruszają najcieńsze
struny duszy. Gdy włączyliśmy po ostatnim pobycie na Festiwalu utwory Twardowskiego
do repertuaru były stałym elementem przez następne kilka lat. Jestem pewien, że
ta muzyka nas przeżyje, bo to genialny kompozytor.

Oceniając kategorię chórów profesjonalnych, także jury przyjmuje postawę bardziej
krytyczną, drobiazgową, bo od zawodowców wymaga się najwięcej.

– Chór zaśpiewał dość szybko „Jako da Caria” w utworze „Iże Chieruwimy” P. Czesnokowa
– rozoczął ks. Jerzy Szurbak. – Całkiem dobre wykonanie „Stichir Pachy” Borysa Ledkowskiego,
gdzie wersety śpiewał chór męski, natomiast wszelkie pieśni chór mieszany. Nie zrobiło
jednak na mnie wrażenia Trocenki „Bogorodice Diewo radujsia” i równie współczesna
kompozycja Ustinowa „Otcze nasz” z solistką Iriną Wiszką.

Symferopol otworzył naszą podróż po świecie zawodowego śpiewu, a kontynuowała ją dość młoda, zaledwie siedmioletnia, Kapela Chóralna „Jarosławija” Filharmonii w Jarosławlu, w Rosji.

– Wiele razy byłem w Polsce i wielokrotnie mnie pytano, dlaczego jeszcze nie brałem
udziału w Festiwalu – zastanawiał się z nami Władimir Kontariew, dyrygent, profesor
Moskiewskiego Konserwatorium. – Postanowiłem zgłosić chór i cieszę się, że zostaliśmy
wybrani i zauważeni. Szczerze mówiąc to nasz pierwszy tak duży, międzynarodowy festiwal.

Muzyka cerkiewna jest jednak bardzo bliska celom chóru.

– Muzykę cerkiewną wręcz kochamy i w przyszłym roku chcemy nie tylko śpiewać poszczególne
utwory, ale też wykonywać całości, jak „Wsienocznoje bdienije” Rachmaninowa, koncerty
Greczaninowa, Strastnuju Siedmicu. Jesteśmy na początku drogi. Muszę przyznać, że
nie słyszałem złej muzyki cerkiewnej. Ta muzyka z jakichś względów może się komuś
nie podobać, ale nigdy nie będzie zła, bo przecież kompozytor musi otrzymać bogosławieństwo,
swoiste natchnienie z góry.

– Chór „Jarosławija” rozpoczął od utworu zupełnie mi nieznanego kompozytora Pietuchowa „Błogosłowi Dusze moja Gospoda” – komentował ks. Szurbak –
całkiem nieźle zaśpiewali Rachmaninowa „Błagosłowien jesi Gospodi”, może za wyjątkiem
partii solistów, ważne, że zaśpiewane w tradycji cerkiewnej. Wykonali też utwór
Rodiona Szczedrina, prywatnie męża primabaleriny Mai Plisieckiej, jednak zbyt niewyraźnie
chór wymawiał słowa. Moje główne zastrzeżenie dotyczy repertuaru, dość dużo utworów
współczesnych, a za mało klasyki, tradycji, od której nie może być oderwana współczesność.

Na tradcyji głównie skoncentrował się z kolei chór, który rozpoczął przesłuchania zaraz po przerwie. Przed publicznością zaprezentował się Chór Kameralny Filharmonii w Astanie (Kazachstan).

– Wiedzieliśmy, że tu oczekuje wyrobiona publika, dlatego też postawiliśmy na klasyków,
Czajkowski, Rachmaninow, ale też dlatego, że bardzo ich lubimy. Dawno marzyłem,
żeby wykonać te utwory – przyznał Jerżan Dautow, dyrygent. – Muzyka cerkiewna to
dla mnie olbrzymie doświadczenie, bo ona jest potwornie trudna i pozwala rozwijać
się chórowi, stawia przed nim wyzwania.

– To geniusz dzisiejszego wieczoru, chór z Astany – szczerze odniósł się do pierwszego po przerwie koncertu ks. Szurbak. – Pięknie, stylowo wykonali Archangielskiego „K Bogorodice prileżno”, następnie „Błażeni, jaże izbrał”, również „Dostojno jest’” – oba utwory Czajkowskiego. Po raz pierwszy wykonali na Festiwalu kompozycję ”Pokajanija otwierzi mi dwieri”, ale autorstwa Pawła Czesnokowa. Przepięknie wykonali Rachmaninowa paraliturgiczną pieśń „Pantielej Celitiel”, pieśń chwalącą postać św. Pantelejmona, lekarza leczącego bez pieniędzy, ziołami. Podobnie zaśpiewali Modesta Musorgskiego „Angieł wopijasze” i zakończyli życzeniami „Mnogaja leta”. Chór tworzą też wykonawcy innych religii, stąd wielkie uznanie dla dyrygenta, że potrafił przekazać i przekonać do duchowości prawosławnej.

– Przyjechaliśmy tutaj, by pokazać czym się zajmujemy w Kazachstanie i że nie ignorujemy
tej wspaniałej muzyki – powiedział dyrygent tego chóru powstałego zaledwie w 2004
roku. – Dla nas najważniejsze było przyjechać i dobrze się zaprezentować. Ciśnienie
olbrzymie, bo do Europy za często nie przyjeżdżamy, a i u nas muzyka chóralna nie
jest zbytnio popularna. Za to są w kazachstanie kompozytorzy muzyki cerkiewnej,
jeden z nich to Anatolij Mołodow, mój nauczyciel. Wykonaliśmy jego „Mnogaja leta”.

– Na ten Festiwal, jubileuszowy czy nie, zawsze przyjeżdżały fantastyczne chóry, bo to Festiwal o wysokiej kulturze muzycznej – powiedział Walentin Budilewski, kierujący Kapelą Chóralną „Moldova” Radia i Telewizji Mołdawii z Kiszyniowa, która miała przed sobą dość trudne zadanie, bo zaprezentować się po gościach z Astany.

Ks. Jerzy Szurbak:

– Zaprezentowali się ładnie rozpoczynając bizantyjskim napiewem „Gospodi wozwach”. Kolędy, transylwańska i bessarabska nie zrobiły na mnie wrażenia, za to świetnie wykonali Psalm 1, „Błażen muż” z solistą W. Kożokaru oraz największe wrażenie pozostawili śpiewając „Wielką doksologię” (Wielikoje sławosłowije) Apostoła Strumskiego, również z solistą Kożokaru, wysłuchałem tego utworu z przyjemnością, na stojąco.

Kapela „Moldova” to czwarty tegoroczny wykonawca z Mołdawii. To dość interesujące,
że w zasadzie każdego roku przyjeżdżają stamtąd naprawdę ciekawe i dobre chóry.

– Śpiewa się u nas we wszystkich cerkwiach, na wszystkich uniwersytetach. Może dlatego
jest tyle chórów, które swój poziom stale podwyższają – powiedział Walentin Budilewski.
– Muzyka cerkiewna jest inna, jest tak tworzona, aby słowo przenikało głębiej w
duszę, dlatego nasze chóry tak chętnie ją wykonują.

Na zakończenie festiwalowych przesłuchań usłyszeliśmy Akademicki Chór Państwowego Radia i Telewizji Białorusi. Co ciekawe, chór wykonał na otwarcie programu nieoficjalny duchowy hymn Białorusinów.

– Rozpoczęliśmy z „Mahutny Boże”, bo to niezwykle silna modlitwa, a Białoruś zaraz
przeżywa nie najlepszy czas – przyznał dyrygent Paweł Szepielew. – To było symboliczne
zaśpiewać modlitwę za całą Białoruś, za cały naród.

Dyrygenta Szepielewa poznaliśmy dwa lata temu, kiedy został laureatem kierując chórem
studenckim.

– Nie rzuciłem chóru studentów – dodał ubiegając jakiekolwiek pytania, ale zaraz
odniósł się do obecnej funkcji.

– Prowadzenie chóru, z którym dziś wystąpiłem to olbrzymi krok w zawodowej karierze.
Zwłaszcza po takim wielkim dyrygencie, jakim był profesor Wiktor Rowdo, związany
przecież z tym Festiwalem. Byłem w jego katedrze, na magistraturze i mam nadzieję,
że jego starania nie pójdą na marne. Przeszedłem wielką i piękną szkołę.

Pochwał, ale i krytyki nie szczędził mińszczanom nasz juror, ks. Jerzy Szurbak.

– Rozpoczęli hymnem religijno-patriotycznym „Mahutny Boża”, którego publiczność
wysłuchała na stojąco, za namową dyrektora Buszko, za co cześć mu i chwała, bo poszedł
za myślą prof. Rowdy. Muszę przyznać, że w porównaniu z prawykonaniem, którego dokonał
Chór im. A Swiesznikowa z Moskwy, Białorusini lepiej wykonali utwór R. Twardowskiego
„O Tiebie Radujetsia”, który autor skomponował specjalnie na ten Festiwal. W stylu
Bortniańskiego zaśpiewali fragment koncertu „Priiditie, wospoim ludije”, ale w moim
odczuciu zbyt szybko wykonali „Wieruju” Czajkowskiego. To nasze wyznanie, symbol
wiary od IV wieku i musi być wykonane godnie, tym bardziej, że autor opatrzył nuty
słowem „andante”, czyli spokojnie. Zakończyli proroctwem proroka Izajasza, nazywanego
starotestamentowym Ewangelistą. Wszystko mi się podobało w „S nami Boh”, za wyjątkiem
odzywek solistów, za słaby mezzosopran. Zdecydowanie najlepszy bas.

Chór pod dyrekcją Pawła Szepielewa zakończył przesłuchania tegorocznego Festiwalu. Nasz dzisiejszy komentator pokusił się jeszcze o kilka słów na zakończenie zmagań konkursowych, które mogą być pointą i złotą myślą przyświecającą w dni, które wspominać będziemy jako jubileusz XXX-lecia MFMC „Hajnówka 2011”.

– Szczęśliwie dopłynęliśmy do mety – podsumował ks. Szurbak nie tylko kończący się dzień przesłuchań. – Pamiętajmy, że prawosławna tradycja za najdoskonalszy instrument uznaje głos ludzki. Pozwala w ten sposób łączyć słowo Boże z melodią i harmonią. Śpiew cerkiewny ma przede wszystkim doksologiczny, chwalebny charakter, co podkreśla Apostoł Paweł w liście do Efezjan mówiąc: „Posługujcie się psalmami, hymnami i pieśniami pełnymi ducha, śpiewajcie Panu i wysławiajcie Go w swoich sercach” (5,19-20). Tymi słowy chciałbym podsumować tegoroczny Festiwal.

A my podsumujemy go już niebawem publikując to, na co wszyscy czekają, mianowicie
werdykt jury i listę laureatów tegorocznego, jubileuszowego Festiwalu, licząc, że

będzie to wybór znakomity.

Autorzy zdjęć:

Michał Kość – zdjęcia: 1-78

Radek Dąbrowski – zdjęcia 79- 97

Już pierwszy chór tego dnia zebrał olbrzymie owacje ze strony publiczności, a praktycznie
z każdym kolejnym wykonawcą rosły oczekiwania i jak się okazuje, również nagrody,
bo w finale publiczność nie miała ochoty wypuścić z dostojnej Auli Magna Pałacu
Branickich ostatniego wykonawcy.

– Uwielbiam Czesnokowa, zwłaszcza w wykonaniu rosyjskich chórów, które do nas przyjeżdżają. Zawsze w prezencie dostaję wykonania jego utworów, ale naprawdę lubię całą cerkiewną muzykę – dzielił się z nami swoimi doświadczeniami Arne Johansson, dyrygent Chóru „Sofia” Kościoła p.w. Św. Sofii w Sztokholmie. – Jesteśmy chórem parafialnym luterańskim, ale często zapraszamy do siebie rosyjskie prawosławne chóry, a nasza publiczność bardzo je lubi i szanuje, dlatego z muzyką cerkiewną spotykamy się dość często.

Aby propagować ten typ muzyki chóralnej wspólnie z innymi dyrygentami Arne Johansson
przygotował nawet publikację książkową ze zbiorem utworów cerkiewnych i tekstów
przetłumaczonych na język szwedzki. Jego chór na zakończenie swojej prezentacji
wykonał dwa utwory w swoim rodzimym języku, co niezwykle spodobało się białostockiej
publiczności.

– Mieliśmy Turankowa, ale niestety na dzień dzisiejszy nie ma kompozytorów muzyki cerkiewnej w Białorusi – opowiadał po koncercie Nikołaj Kozłow, absolwent Białoruskiego Państwowego Konserwatorium im. Łunaczarskiego, na co dzień dyrygent Narodowej Kapeli Chóralnej „Dziannica” z Homla w Białorusi. – Objawiła się niedawno Irina Denisowa z Mińska i bardzo cieszy fakt, że w repertuarach innych chórów pojawiają się jej utwory.

W repertuarze Narodowej Kapeli Chóralnej „Dziannica” z Homla w Białorusi, która
tego dnia otworzyła kategorię chórów amatorskich świeckich, znaleźli się wspomniani
Turankou i Denisowa, ale swój program otworzyli klasykami: „Bogorodice Diewo radusjsia”
Sergiusza Rachmaninowa oraz „Iże Chieruwimy” Aleksandra Archangielskiego.

– Spośród kompozytorów muzyki cerkiewnej chyba najbardziej cenię Archangielskiego. Gdy wykonujemy na koncertach jego utwory ludzie po prostu płaczą, to świadczy o głębokiej duchowości jego kompozycji i szczególnym podejściu tego autora.

Według szacunków dyrygenta aż siedemdziesiąt procent repertuaru stanowi w ich przypadku
rosyjska muzyka cerkiewna, dlatego jest to najważniejszy dla nich element wykonawczy,
utwierdzają ich w tym zagraniczne koncerty.

– Gdy koncertujemy zagranicą, zwłaszcza na Zachodzie, proszą nas wręcz, aby przywieźć repertuar prawosławny i rosyjskie romanse. Mówią: „znamy zachodnie standardy, chcemy waszą wschodnią muzykę”. To budujące.

Po dwóch latach na sceny Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” powrócił mołdawski Żeński Chór Państwowego Uniwersytetu Mołdowy „Lira”. Dobrze zna go jury, które najwyżej wówczas oceniło występy dziewcząt, ale i publiczność przywitała gościa z Mołdawii jakby z sympatią wobec starego przyjaciela.

– Dziękujemy za to zaproszenie na jubileusz – rozpoczęła po koncercie rozmowę Swietłana Wiesiełkowskaja, dyrygentka chóru, – bo naprawdę słowami nie da się opisać odczuć, które nam towarzyszą. Trzeba tu być, czuć, widzieć to wszystko, żeby zrozumieć co to za festiwal. Olbrzymia ilość znakomitych wręcz chórów, które ślą słuchaczom wachlarz niecodziennych emocji, ciepła.

Ciepło zrobiło się słuchaczom od razu po wejściu chóru na tradycyjnie zaaranżowaną
scenę w formie ołtarza, bowiem chórzystki zapaliły świeczki tworząc jak zwykle artystyczny
mikroklimat.

– Muzyka oczyszcza, a ogień to oczyszczenie pełne, symbol oczyszczenia w kulturze
od zawsze. Pierwszy utwór, który wykonywałyśmy jest naprawdę bardzo stary, dlatego
świece nam pomagały przekazać jego nastrój i emocje. Drugi utwór to kompozycja Michaiła
Berezowskiego, nie mylić z Maksymem Berezowskim, to nasz kompozytor, rozstrzelany
w 1940 roku i chciałyśmy zaznaczyć w jakiś sposób jego twórczość, aby pamięć jego
osoby w jakiś sposób propagować w świecie – skomentowała odautorsko występ swego
chóru Swietłana Wiesiałkowskaja. Po czym dodała: – – Dziękujemy profesorowi Twardowskiemu
za jego przepiękne „Otcze nasz”, napisał wiele znakomitych utworów, ale ten jest
szczególny, faktura, harmonie, przy tym wysoki stopień trudności, praca z tym utworem
to wyłącznie satysfakcja, która nas odsyła na inny poziom pracy.

„Lira” starała się unieść ciężar obrony tytułu laureata i czuła olbrzymią odpowiedzialność,
jaka na chórze spoczywała, choć wiadomo, że teraz już wszystko tylko w rękach jury.

Małgorzata Sapiecha – Muzioł prowadzi Studencki Chór Politechniki Wrocławskiej od dziesięciu lat, ale to pierwsza okazja, by spotkać się z repertuarem cerkiewnym w wykonaniu tego chóru pod jej dyrekcją.

– Nie ukrywam, muzyka cerkiewna to nie jest nasza domena, to pewien styl muzyki,
który uprawiamy – powiedziała nam pani dyrygent, – ale drzemią w niej olbrzymie
pokłady modlitewności, co sobie chórzyści niezwykle cenią. Do tej pory nie próbowaliśmy
wykonywać takiego repertuaru, ale czuję, że chórzyści go polubią i na stałe będzie
nam towarzyszył.

Podczas trzeciego dnia przesłuchań konkursowych chór ten zaprezentował zróżnicowany
repertuar, w którym znalazły się utwory klasyków, jak chociażby „Zastupnice Usierdnaja”
P. Czesnokowa, utwór dość lubiany właśnie przez polskie chóry czy współczesna kompozycja
Arvo Pärta „Bogorodice Diewo”. Najbardziej publikę poruszył jednak utwór zamknięcia,
„Wospojtie” M. Tajczewicza. Zmiany temp, przejścia od piano do forte i na odwrót,
duże emocje.

– Ten utwór postanowiłam wykonać, ponieważ pojawił się on w repertuarze prezentowanym przez nasz chór w 1986 roku, kiedy kierownikiem był mój poprzednik Piotr Ferensowicz. Wtedy chór został laureatem Festiwalu i pierwszy raz w nim uczestniczył. Dziś są z nami cztery osoby, które występowały wówczas na Festiwalu i muszę przyznać, że przyjechały tu z wielkim sentymentem i wzruszeniem – zdradziła nam pani Małgorzata Sapiecha-Muzioł.

Zaraz po chórze wrocławskim kategorię chórów amatorskich świeckich kontynuował również studencki, Chór Politechniki w Kijowie. Postawił on jednak na delikatniejszy repertuar, mniej mocy, ale nie mniej duchowości.

Rusłan Bondar, dyrygent chóru przyznał, że aktualny skład chóru to w większości
nowi studenci, dlatego też trudno się było przygotować do tego Festiwalu, ale to
dla nich ważny test i już szykują się do kolejnych wyjazdów i festiwali. Repertuar
cerkiewny nie jest jednak im obcy.

– Mnie podejrzewają nawet na uniwersytecie o to, że chciałbym wykonywać tylko muzykę
cerkiewną i delikatnie sugerują, że warto zająć się też folkiem oraz innymi stylami
i faktycznie je wykonujemy, ale muzyka cerkiewna ma najważniejsze miejsce.

– My jesteśmy młodym chórem, pracujemy tylko osiem lat. Słyszeliśmy o tym Festiwalu wiele dobrego, że to cudowne miejsce, cudowna muzyka i cudowne chóry, przekonaliśmy się o tym nareszcie sami. Po raz pierwszy przygotowywaliśmy też cerkiewną muzykę, choć nie jest nam tak zupełnie obca – skromnie przedstawiła swój Chór Kameralny „Alma Mater” z Ługańska na Ukrainie jego dyrygentka, Tatiana Krotko.

– Kto to w Polsce wie, gdzie jest Ługańsk, wiem jedynie, że jest to jakiś ośrodek
przemysłowy, a taki chór tam mają – dawał wyraz swoim emocjom po przesłuchaniach
przewodniczący jury Romuald Twardowski.

Chór zaskoczył wszystkich nie tylko piękną harmonią głosów, ale także aranżacją swego występu. Wykonaniu „Szczedriwki” O. Jakiwczuka towarzyszyły pojedyncze instrumenty, dzięki którym na moment przenieśliśmy się w świąteczny czas, kiedy właśnie wykonuje się pastorałki. Również kolęda „Temneńka niczka” Stepurki zachwycała żeńskimi partiami i bardzo współczesną jak na kolędę melodią, można by nawet rzec, trudną dla mało wytrawnego słuchacza, ale to w końcu chór, który rozpoczął po przerwie kategorię chórów uczelni muzycznych. To praktycznie profesjonaliści.

– Prawie wszyscy chórzyści śpiewają w cerkwi, więc rozumieją duchowość tej muzyki
– dodała dyrygentka. – Jesteśmy zobowiązani w ramach swojej pracy wykonywać bardzo
różną muzykę, od oper, klasyków do współczesnych kompozycji, ale cieszę się, że
wreszcie dołączył do tego repertuar cerkiewny, zwłaszcza, że możemy go prezentować
akurat tutaj w Białymstoku. Nie ma nigdzie takiej różnorodności duchowej muzyki
jak na tym Festiwalu.

Symbolem wiary „Wieruju” w kompozycji Piotra Czajkowskiego swój występ zainaugurował kolejny studencki zespół, Chór Mieszany Katedry Dyrygentury Chóralnej Akademii Muzyki, Teatru i Sztuk Pięknych Mołdawii z Kiszyniowa.

– Czuję olbrzymie ciśnienie, bo i konkurencja jest tu olbrzymia – przyznała zaraz po wyjściu z sali koncertowej Ilona Stepan, dyrygentka i kierownik katedry dyrygentury chóralnej wspomnianej uczelni. – Jestem tym razem ze studentami, nie z chórem zawodowym, który prowadzę i z którym zdobyliśmy tu wcześniej nagrodę, tym bardziej to naprawdę duży stres i odpowiedzialność.

W tym roku na Festiwalu zaśpiewają łącznie cztery chóry mołdawskie. Dość dobrze
świadczy to o kondycji chórów w tym kraju.

– Nasz kraj jest bardzo uduchowiony, jest mnóstwo coraz lepszych chórów, dużo dziecięcych
i młodzieżowych i stąd taka reprezentacja na Festiwalu. A dlatego, że dzieci od
małego śpiewają, to poziom w kraju chóralistyki rośnie – skomentowała sytuację dyrygentka,
po czym szczerze od siebie dodała:

– Ten Festiwal po prostu mnie poraża. Zawsze był niesamowity, ale za ostatnie kilka
lat znów się tyle zmieniło, na lepsze i w kwestii chórów, i jeśli chodzi o sam Białystok.
Nie wiem, jak dyrektor Buszko daje sobie z tym wszystkim radę, skąd u niego tyle
energii i pasji.

Pani Ilona Stepan również z pasją podchodzi do swoich obowiązków i pedagogicznej
pracy.

– Czuję się niezmiernie szczęśliwa, że przyjechaliśmy, choć nie było to łatwe, ale wreszcie moi studenci mogą zobaczyć w jednym miejscu tyle znakomitych chórów, porównać i siebie zobaczyć w trochę innym, nowym świetle. To ich sporo nauczy.

– Mówi się, że „Płaczu i rydaju” Józefa Kozłowskiego to utwór napisany na śmierć Katarzyny II, ale już wiadomo, że powstał wcześniej. To po prostu piękny utwór, a chcieliśmy, aby nasza pierwsza prezentacja na tym Festiwalu była bardzo emocjonalna i uduchowiona – przyznał Dmitrij Oniegin, dyrygent Akademickiego Chóru Rosyjskiej Akademii Muzyki im. Gniesinych z Moskwy.

Chór ten po raz pierwszy w historii Festiwalu zaśpiewał kompozycję Józefa Kozłowskiego
i to właśnie ten chór był żegnany najbardziej gromkimi brawami przez publiczność
zebraną w Pałacu Branickich podczas trzeciego dnia przesłuchań konkursowych Międzynarodowego
Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2011”. Znakomicie przygotowany program, pięknie
wykonane „Otcze nasz” Kieniemana i „Błażeni jaże izbrał” A. Czesnokowa, które było
jednocześnie jakby rozwinięciem i zakończeniem koncertu gości z Moskwy.

– Dziękujemy za to zaproszenie – ze szczerością i skromnością wypowiadał te słowa
profesor Oniegin, – dziękujemy, bo to nasz pierwszy zagraniczny wyjazd, olbrzymie
emocje.

Emocje, które wyrażały się przede wszystkim w zachowaniu młodych chórzystów. Nie
tylko widać było ich radość i żywiołowość po występie konkursowym, ale również za
kulisami zachwycał wzajemny doping ich oraz ich kolegów i konkurentów z Kiszyniowa.

– Odczuwamy silną konkurencję – dodał na koniec Dmitrij Oniegin.

Cóż innego mógł powiedzieć na zakończenie tego dnia przewodniczący obradom jury
Romuald Twardowski.

– Przyznanie nagród dzisiejszym chórom będzie szalenie trudnym zadaniem. Na aptekarskiej
wadze będziemy ważyć szczegóły wykonań, żeby być w największym stopniu obiektywnymi
i sprawiedliwymi. Myślę, że nasze debaty będą dzisiaj długie, bo konkurencja dziś
była bardzo silna, a poziom niezwykle wyrównany. Chór ze Sztokholmu bardzo dobry,
„Dziannica” – świetny zespół, „Lira”, doskonale nam znana – bardzo równy poziom.
Chór Politechniki Wrocławskiej – świetny występ, piękne duże brzmienie, zaskakujące.
Mniej mi się spodobał chór Politechniki Kijowskiej, za to inny ukraiński chór, z
Ługańska, był dzisiaj chyba najciekawszym wykonawcą. Niewielu ich tam było, ale
jakie brzmienie, okrągłe, imponujące. Znam oczywiście panią Ilonę Stepan, dyrygentkę
chóru z Kiszyniowa, kompetentna osoba, która utrzymuje wysoki poziom. No i chór
z Akademii im. Gniesinych – nowy dyrygent, który krótko pracuje z tym chórem, ale
widać, że to profesor, podobała mi się ta prezentacja bardziej niż Mołdawian, ale
ciekawa rzecz. W ich repertuarze znalazł się utwór Józefa Kozłowkiego, urodzonego
gdzieś w okolicy Warszawy kompozytora, który pojechał do Petersburga, gdzie pracował
na dworze Katarzyny II. Był doskonale znany także jako autor polonezów. W swoim
czasie każdy bal na dworze carskim zaczynał się od poloneza, to jego zasługa. Nawet
Czajkowski znał Kozłowkiego cytując jego polonez w końcówce drugiego aktu „Damy
Pikowej”. Niedawno ktoś mi podarował kopię płyty z dużym utworem, „Requiem na śmierć
księcia Józefa Poniatowskiego”, utwór na chór, kwartet solistów i orkiestrę symfoniczną
o czasie trwania 70 minut! Niewiele ustępuje Mozartowskiemu requiem. Wstyd mi, że
to Rosjanie odkrywają tak znakomitych kompozytorów, a nie my. Ale Polska to taki
kraj, w którym nie wiemy, co naprawdę mamy – z rozżaleniem, ale i pełnią emocji
komentował dzisiejszy dzień przesłuchań prof. Twardowski.

Tyle już unieśliśmy, a to przecież nie koniec. Sobota to ostatni dzień przesłuchań, ale zestaw chórów jest również imponujący. Przedsmak wrażeń chóry te zaprezentowały właśnie w piątek, podczas XX Jubileuszowego Koncertu Muzyki Cerkiewnej w warszawskim Kościele Ewangelicko-Augsburskim p.w. Św. Trójcy. Słuchacze, którzy dzielili się wrażeniami tuż po zakończeniu koncertu przestrzegali nas przed nieuniknionym, czyli dreszczami i łzami wzruszenia, które wywołują takie chóry jak miński Akademicki Chór Państwowego Radia i Telewizji Białorusi. Bądźmy więc gotowi.

Autor zdjęć:

Michał Kość

– Trzy dni i trzy noce mnisi bronili Kijewsko-Pieczerskiej Ławry przed najazdem
turecko-tatarskim. Modlili się do Matki Boskiej, która pomogła im zawracając strzały
najeźdźcy – historię, która stała się inspiracją do napisania utworu „Oj zijszła
zorja”opowiadał z przejęciem po zakończeniu przesłuchań ks. Jerzy Szurbak, który
jako członek jury zgodził się opatrzyć komentarzem dziesiejsze prezentacje chórów.
Wspomniany utwór wykonał na zakończenie ostatni chór – Ukraiński Męski Chór „Żurawli”
zamykając dzień przesłuchań, ale zacznijmy od początku.

Kolejne zmagania konkursowe na początek kontynuowały chóry parafialne, ale gdyby
pokusić się o najkrótszą charakterystykę dzisiejszego dnia, to brzmiała by tak:
trzy chóry parafialne, trzy chóry amatorskie świeckie, trzy chóry mieszane, trzy
chóry jednorodne, w tym dwa żeńskie i jeden męski, a do tego przynajmniej trzy chóry
młodzieżowe, choć występujące w innych kategoriach. Dzień pełen młodzieńczej energii,
choć repertuary naszpikowane artystycznymi wyzwaniami.

– Dzień był niesamowicie ciepły i nie mam tu tylko na myśli pogody. Dzisiejszym
zmaganiom sprzyjała atmosfera Auli Magna Pałacu Branickich, do niej dostroiły się
chóry – rozpoczął majestatycznie ks. Szurbak. – Świetnie zabrzmiała w tych warunkach
grupa żeńska Chóru Katedry p.w. Św. Mikołaja w miejscowości Sortowała w Republice
Karelia (Rosja) Minusem była zbyt wąska obsada głosów męskich. Rozpoczęli bardzo
piękną 9 pieśnią z kanonu Wielkiej Soboty „Nie rydaj mienie Mati zriaszczie wo grobie”

Chór z Sortowały, choć parafialny, to sprawiał wrażenie dość profesjonalnego, bo
i pod okiem znakomitego dyrygenta pracuje.

– Doskonale brzmieli w dynamice piano –kontynuował ks. Szurbak. – Porwali się na
rzecz nieprawdopodobną, na koncert Bortniańskiego „Te Deum laudamus” – „Tiebie,
Boga chwalim”. Ja w ogóle uważam, że ten Festiwal powinien się nazywać „Ciebie,
Boga chwalimy”, wielbimy, wielbią i aniołowie, i chóry tutaj na ziemi…

– Nasi parafianie czekają i modlą się o nasze sukcesy, czujemy ich wsparcie – podkreślał
po koncercie dyrygent chóru, o. Antoni Radin. – Choć trudno śpiewać takie rozbudowane
formy podczas zwykłych nabożeństw, to niektóre z nich, jak „Pomyszlaju dień strasznyj”,
zdarza nam się wykonywać.

– Młodzi sami się garną do chóru, nasza parafia jest duża, mamy kilka chórów, mnóstwo
dzieci i młodzieży – z uśmiechem na twarzy, po wielkim koncertowym wysiłku, opowiadała
o swoim chórze Diana Draguta, dyrygentka Chóru Parafii p.w. Wielkiego Męczennika
Dymitra z Kiszyniowa, stolicy Mołdawii.

Dwadzieścia lat pracuje z chórami tej parafii i jak przyznała, w chórze, który prezentował
się na XXX Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2011” śpiewają
dwie dziewczyny, które razem z nią rozpoczynały swoją przygodę chóralną.

– Zdecydowanie wyróżniała się w tym chórze grupa basów i dzięki temu dużo lepiej słuchało się „Dies irae”, czyli „Pomyszlaju dień strasznyj” niż w przypadku poprzedniego chóru. Pięknie zaczęli z „Dostojno jest” M. Berezowskiego, potem „Swiatyj Boże” Konstantina Szwedowa. Wykonany przez nich koncert Berezowskiego również śpiewałem, piękny utwór.

W repertuarze chóru znalazły się jeszcze „Angieł wopijasze” z solową partią Ludmiły Hanganu i „Chwalitie Gospoda s niebies”, obie kompozycje Pawła Czesnokowa.

– „Angieł wopijasze” zaśpiewali ładnie, ale niestety w stosunku do chóru solistka
miała zbyt małe przebicie. Mimo to uznaję cały występ za bardzo dobry.

– Nasza młodzież się stara, są osoby, które zaczynały z hobbystycznego uczęszczania
do chóru, a dziś zdobywają dzięki tej pasji edukację na uczelniach muzycznych –
z dumą chwaliła chórzystów Diana Draguta.

Nie mniej wrażliwa na potrzeby i pasje swoich chórzystów jest Jelena Majewa, dyrygentka
Prawosławnego Chóru Młodzieżowego „O Czudiesie” z Kijowa, działającego przy Cerkwi
Św. Mikołaja.

– Nasz proboszcz niechętnie nas puszcza na koncerty i konkursy, bo jesteśmy związani
z cyklem nabożeństw. Po powrocie zawsze wymyśla mi jakieś kary (śmiech). Nasza młodzież
w większości jest w trakcie egzaminów, dlatego przyjazd do Białegotoku na Festiwal
był prawdziwym wyzwaniem i do końca nie byliśmy pewni, czy uda się tu dotrzeć –
tłumaczyła dyrygentka. – Chórzyści, nie ukrywam, mieli też inne obawy. Jako ubiegłoroczni
laureaci (laureat I miejsca w kategorii chórów parafialnych – red.) powtarzali często:
„Niemożliwe jest powtórzenie takiego sukesu”. Ale poczuliśmy, że jubileuszowa edycja
Festiwalu zobowiązuje. I my jesteśmy wam zobowiązani. Znamy trud związany z przygotowaniem
Festiwalu, ale organizowanie go z taką dbałością przez trzydzieści lat wymaga poświęceń
i ze strony uczestników. Przyznaję z wielką szczerością, że nie mieliśmy tyle czasu,
ile potrzebowaliśmy na przygotowanie repertuaru, stąd też stres. Mimo to, jesteśmy
szczęśliwi, czujemy się jak w domu.

Na szczerą opinię zdobył się również ks. Jerzy Szurbak, przysłuchujący się kolejnym
zmaganiom, głównie z materią repertuaru.

– Ten chór nie pozostawił aż tak dobrego wrażenia, jak dwa poprzednie. Zdecydowanie
zbyt szybkie tempa w wykonaniu „Woskriesienije Christowo” R. Twardowskiego i co
najwyżej dobre prezentacje większości pozostałych utworów.

A jednak ks. Szurbak uległ czarowi wykonania bizantyjskiego napiewu „Dostojno jest’”.

– Panie ładnie zaśpiewały i trzeba to podkreślić. Na chwilę przeniosłem się myślami
i wyobraźnią do świątyni Hagia Sofia w Konstantynopolu, gdzie śpiewano monodię w
średniowieczu, bo z tego okresu, XII-XIII wiek, pochodzi prawdopodobnie ten utwór.
Soprany śpiewały z isonem (czyli stale utrzymywanym tonem – red.), który tworzyły
alty.

Żeńskie głosy dominowały również po przerwie. Rozpoczęły chórzystki z mińskiej „Elegii”.

– „Elegia” to pojęcie bliskie każdej kobiecie, a my tworzymy zespół kobiecy – przekonywała dyrygentka Żeńskiego Chóru Kameralnego „Elegia”. – Być może się mylę, ale według mnie kobieta może przekazać całe spektrum uczuć i głębię emocji, dla których mianownikiem jest słowo „mama”.

Jakże wyraziście i prawdziwie zabrzmiały te słowa w obchodzonym właśnie 26 maja
Dniu Matki. Ale nazwa to tylko część emocjonujących źródeł inspiracji.

– Muzyka cerkiewna to nasza historia, warstwa naszej kultury, bez której nie istniejemy
i nie możemy żyć. Nawet jeśli rzucamy się w stronę eksperymentów, których jest wiele,
to zawsze wracamy do źródeł, bo to dla nas najważniejsze, wieczne, z czego zawsze
będziemy czerpać siłę i energię.

– Chór śpiewał niezwykle kulturalnie. Rozpczął utworem „Otcze nasz” Kisielowa. Dziesięć
pań śpiewało na cztery głosy! Potem pięknie zaśpiewane Wialikaje Biełaruskaje „Aliliłuja”,
śpiew unisonowy z melizmatami, ozdobnikami.

Wrażliwy słuchacz nie mógł nie docenić wykonania „Dostojno jest’” Cara Fiodora,
co wpisuje się również w pozytywną ocenę ks. Szurbaka.

– Pięknie zaśpiewane również dwie kolejne pieśni przejmująca paraliturgiczna pieśń
Maryjna „Utoli moja pieczali” i „Priiditie ubłażim Iosifa”.

Stały bywalec Festiwalu prawdopodobnie się zgodzi, że ten drugi utwór można już
z powodzeniem nazwać standardem wykonawczym chórów żeńskich. Oba żeńskie chóry tego
dnia również pokusiły się o jego wykonanie, oba cenią sobie także kulturę ludową.

– Po białorusku wykonujemy w zasadzie tylko twórczość ludową – przyznała dyrygentka
„Elegii” Jelena Isajkina. – Teksty w językach narodowych to naturalność, np. w przypadku
Mołdawian czy Ukraińców. Żałuję, że nie spotkałam się z utworami cerkiewnymi napisanymi
w języku białoruskim.

Po ukraińsku część cerkiewnego repertuaru zaśpiewał Żeński Chór Młodzieżowy „Oriana” z Odessy pod dyrekcją pani Galiny Szpak, niezwykle skromnej, acz szczęśliwej po swoim występie dyrygentki.

– 30 lat jestem dyrygentem i repertuar cerkiewny to głęboka podstawa tej pracy – mówiła po swoim występie Galina Szpak. – Najcięższy moment naszego dzisiejszego występu to jednak „Błahosłowi dusze moja Hospoda” Łesi Diczko, gdyż w sali siedziała i oceniała to wykonanie sama kompozytorka.

Chór swoją prezentację rozpoczął od pieśni bizantyjskiej z XVw. „Dostojno jest’”, potem stopniowo zbliżał się, poprzez kompozycje Bortniańskiego czy Czesnokowa, do utworów współczesnych. Usłyszeliśmy „Błohosłowi dusze moja Hospoda” Łesi Diczko i „Boże mij, naszczo Ty mene pokinuw?” Hanny Gawrilec. Ostatni utwór szczególnie wzruszył ks. Szurbaka:

– „Boże moj, Boże moj, wskuju mia ostawił jesi?” – to ostatnie słowa wypowiedziane
przez Chrystusa, zapisane w Ewangelii, a wobec takich słów, jeszcze przyobleczonych
w szatę muzyczną, człowiek wierzący nie może przejść obojętnie, gardło się zaciska.

Jako ostatni drugiego dnia przesłuchań swój repertuar wykonał Ukraiński Chór Męski
„Żurawli” z Warszawy. Krążą legendy, że chórzyści zlatują się raz w miesiącu na
próby niczym żurawie.

– Spotykamy się nawet rzadziej, w zasadzie tylko podczas koncertów. Na ogół spotykamy
się w tzw. kluczach. Klucz północny spotyka się w Gdańsku, południowy – w Przemyślu
– wyjaśnił obecny dyrygent tego męskiego zespołu, Jarosław Wujcik.

Chór zaczął od kontemplacyjnego wykonania utworu „Wo Carstwii Twojem” z Irmołogionu
Supraskiego, którego redakcji muzycznej dokonał Anatolij Konotop.

– To tak piękny utwór, cały Irmołogion, że grzechem jest go nie wykonywać, a w Polsce
śpiewa się go akurat szczególnie rzadko – przyznał Jarosław Wujcik.

Ks. Szurbak zwrócił swoją uwagę na ciekawą interpretację utworu O. Kozarenki „Wzbrannoj
Wojewodie”, długi utwor, wykonany został w ocenie jurora bardzo nastrojowo.

Na zakończenie występu chór nawiązał do swej poprzedniej wizyty na Festiwalu, w 1984 roku. Wtedy wykonał utwór „Oj zijszła zoria” i dziś wyraziście nim zakończył, eksponując głosy dwóch tenorów: Bogdana Drozda i Oresta Michalika.

Czwartek, trzeci dzień festiwalowy za nami. Dodatkowych wrażeń dostarczył z pewnością
chór „Nekressi” z Gruzji, który prezentował się w białostockim Centrum im. L. Zamehofa,
a studenci dyrygentury Uniwersytetu Muzycznego im. F. Chopina w Białymstoku mieli
unikalną możliwość spotkania się i skorzystania z porad wielkiej postaci rosyjskiej
dyrygentury, jurora tegorocznej edycji Festiwalu, prof. Borysa Tewlina. Dzień pełen
wrażeń, a kolejne dopiero przed nami.

Autor zdjęć:

Michał Kość

„Kiedyś za grosze można było polecieć do Erewania” – komentował jeden ze słuchaczy
pierwszą część przesłuchań konkursowych Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej
„Hajnówka 2011”, którą otworzył chór z odległej Armenii.

Żeński chór “Sachmos” z Dżerweża (Armenia) odważnie rozpoczął swoją prezentację witając zebraną w Auli Magna Pałacu Branickich publiczność słowami pieśni „Chrystos Woskries”. Tak rozpoczął się pierwszy dzień przesłuchań konkursowych jubileuszowego, XXX Festiwalu.

Repertuar chór wyśpiewał, chciałoby się rzec, z pobożną łagodnością, jak na chór parafialny przystało. I choć skromny, to już z dorobkiem, bowiem koncertował wielokrotnie w Niemczech, uczestniczył w festiwalu w Mińsku (Białoruś), a w tym roku obchodzi dwudziestolecie swojej działalności. Różnorodny repertuar, który zawierał utwory tak z V, jak i z X wieku zdecydowanie wyróżniał się charakterystycznymi melodiami z kręgu kultury ormiańskiej. To był tylko początek wielokulturowych doznań. Chociaż chóry parafialne najczęściej dość dalekie są od zawodowstwa, to najsilniej odczuwa się w ich wykonaniach korzenie narodowe. One determinują melodykę, typ śpiewu i dobór repertuaru.

– To nieduży, 10-osobowy zespół pań, które zrobiły na mnie wrażenie czystością i
szlachetnością brzmienia swoich głosów – odniósł się do pierwszego występu przewodniczący
jury prof. Romuald Twardowski. – Widać, że dyrygent, pani Lilit Sargsyan, jest znawczynią
śpiewu chóralnego i godnie zaprezentowała bogatą tradycję śpiewu Autokefalicznego
Kościoła Ormiańskiego.

W repertuarze Ormianek usłyszeliśmy aż 11 utworów, w tym m.in. dwa fragmenty z Liturgii.
Partie solowe „Hymnu Maryjnego”, osadzonego głęboko w tradycyjnych śpiewach ormiańskich
wykonała sama dyrygentka. – Oczywiście trudno otwiera się festiwal, trzeba się z
tym pogodzić, ale mam nadzieję, że nie wpłynęło to na jakość naszego wykonania –
skromnie stwierdziła po koncercie dyrygent, Lilit Sargsyan.

W przypadku drugiego chóru, również w kategorii chórów parafialnych, wykonanie konkursowe stanowiło jakby naturalną konsekwencję występów towarzyszącym nabożeństwom. Parafialny Chór Staroobrzędowców „Unison” z Daugavpils na Łotwie zaprezentował pięć utworów, które wykonuje się podczas cyklu nabożeństw. Warto wspomnieć o utworze „Otcze Nikołaje”. Nie tak dawno w kalendarzu prawosławnym obchodziliśmy dzień przeniesienia relikwii Św. Mikołaja, wielkie święto w wielu parafiach. Festiwal zatem sprzyja odwołaniom do roku liturgicznego i kalendarza świątecznego, zwłaszcza, gdy jego czas przypada na okres paschalny, co znajduje wielokrotnie odzwierciedlenie w doborze utworów.

– Ze staroobrzędowcami spotykaliśmy się dotychczas wielokrotnie. – wspominał prof.
Twardowski. – Tym razem również usłyszeliśmy duchownych, którzy pielęgnują unisonowy
śpiew cerkiewny, mający wiele wspólnego z również jednogłosowym katolickim chorałem
gregoriańskim.

– Nasz „znamiennyj raspiew” towarzyszy modlitwom od czasów, gdy Św. Włodzimierz
chrzcił Ruś – odniósł się do pytania o korzenie o. Nikoła Wasiljew. – Po rozłamie
w cerkwi prawosławnej ten typ śpiewu był zabroniony władzami świeckimi i cerkiewnymi,
zachował się dzięki przekazowi z pokolenia na pokolenie.

– Żyjemy na wsi, tam pracujemy na co dzień, więc nasze życie toczy się swoim rytmem – opowiadała tuż po koncercie dyrygent Chóru Parafii p.w. Zaśnięcia Najświętszej Matki Bożej w Jarabinie na Słowacji, dr Anna Derewianikowa.

Gdy ten chór zaczyna śpiewać chyba nikt nie ma wątpliwości, że to wielokrotny laureat Festiwalu i jeden z najlepszych chórów parafialnych. Przywykliśmy, że chór wykonuje utwory w opracowaniu swojej dyrygentki i z takiego właśnie utworu pt.„W Nazareti zaćwiła lelija” swój koncert konkursowy rozpoczął. Z każdym utworem przybliżaliśmy się jednak do kultury ludowej i dwa ostatnie utwory „Jelicy wo Christa” i „Woskresienije Twoje Christie Spasie” były zdecydowanie najbardziej emocjonujące w odbiorze, bo chyba najbliższe oryginalnym wykonaniom towarzyszącym spotkaniom parafialnym.

– Dobrze wspominamy ten Festiwal – dodała dyrygent, – bo tu odnieśliśmy pierwszy
poważny sukces. Tu trochę inaczej się trzeba przygotowywać, a przy okazji widzimy
jak śpiewa cały prawosławny świat, to wzbogaca naszą duchowość.

– Nasza dobra znajoma, dr Anna Derewianikowa, znowu zachwyciła nas pięknem i siłą brzmienia swego wokalnego zespołu. Gruzini natomiast zaprezentowali bardzo oryginalny i niepowtarzalny styl swojej muzyki cerkiewnej wywodzący się z tradycji gruzińskiego folkloru. – komentował dzisiejsze prezentacje przewodniczący jury.

Charakterystyczne stroje po raz kolejny pozostaną w pamięci festiwalowej publiczności, której dostojnie pierwszego dnia zaśpiewał Męski Chór „Nekressi” z Lagodekhi w Gruzji. Stroje jednak dopełniały całości, gdyż najważniejszą wartość stanowiły wykonania, a wśród nich „Swiatyj Boże” – najbardziej charakterystyczny dla dotychczasowych wykonań męskich chórów z Gruzji.

Niejeden wierny słuchacz wspomina żywiołowe, pełne młodzieńczej energii występy
gruzińskiego chóru chłopięcego, „Nekressi” prezentuje inny typ wykonania – bardziej
stonowany i tym samym dojrzalszy.

– Całość przesłuchań zamknął występ Akademickiego Chóru „Bel Canto” Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie – z zaangażowaniem relacjonował konkursowe zmagania prof. Twardowski. – Jan Połowianiuk, dyrygent, zachwycił słuchaczy pięknem brzmienia swego chóru. Jego interpretacje były bardzo przemyślane, bogate w kontrasty, zmiany temp i w to wszystko, co muzykę czyni żywą i naturalną w swoim przebiegu.

Akademicki Chór „Bel Canto” Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie
na zakończenie dnia otworzył kategorię chórów amatorskich świeckich. Jego prezentacja
rozpoczęła się od utworu „Jedinorodnyj Synie” M. Reczkunowa. W finale doskonale
przygotowanego programu usłyszeliśmy świetną interpretację kolędy „Nowa radost’
stała” R. Twardowskiego oraz „Dostojno jest’” P. Czajkowskiego, za co chór został
nagrodzony gromkimi brawami.

Tuż po koncercie dyrygent miał możliwość podzielenia się wrażeniami z Romualdem
Twardowskim:

– To nowy nabór chórzystów, pracowaliśmy 3 lata – mówił Jan Połowianiuk.

Za ciężką pracę otrzymał od razu partyturę utworu „O Tiebie radujetsia”, autorstwa
prof. Twardowskiego, który swoją premierę miał podczas koncertu inauguracyjnego.

– Po tym, co wczoraj usłyszałem chcę wykonywać ten utwór, dziękuję, on będzie żył
swoim życiem.

A życie Festiwalu dopiero się rozpoczęło. Przed nami kolejne dni, kategorie konkursowe
oraz cały wachlarz emocji, po które należy się udać do Pałacu Branickich w Białymstoku.
Serdecznie zapraszamy.

Autorzy zdjęć:

Michał Kość – zdjęcia: 1-3, 5-6, 8-34

Radek Dąbrowski – zdjęcia 4, 7, 35-42

INAUGURACJA FESTIWALU

24 maja 2011, godz. 18.00

Opera i Filharmonia Podlaska

Otwarcie Festiwalu

Chór Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

pod dyr. prof. Bożenny Sawickiej

Państwowy Akademicki Rosyjski Chór

im. A. Swiesznikowa z Moskwy

pod dyr. prof. Borysa Tewlina

Koncert Inauguracyjny

„Arcydzieła muzyki cerkiewnej”

Koncert wykonuje:

Państwowy Akademicki Rosyjski Chór

Im. A. Swiesznikowa z Moskwy

pod dyr. prof. Borysa Tewlina

Utwory Łesi Diczko, Krzysztofa Pendereckiego i Romualda Twardowskiego rozbrzmiały
w finale koncertu, który wykonał Państwowy Akademicki Rosyjski Chór im. A. Swiesznikowa
z Moskwy pod dyrekcją profesora Borysa Tewlina inaugurując XXX Międzynarodowy Festiwal
Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2011” w Białymstoku.

Opera i Filharmonia Podlaska jak co roku przyjaźnie powitała wierną festiwalową
publiczność, równie gorąco zrobił to prowadzący galę otwarcia jubileuszowej edycji
Festiwalu, Marcin Tomkiel, oraz jego twórca i dyrektor, Mikołaj Buszko.

Zanim jednak padły powitalne słowa, sceną i emocjami zawładnęły dwa ważne dla Festiwalu utwory. Dobre tradycje warto pielęgnować, dlatego też publiczność z powagą wysłuchała hymn „Gaude Mater Polonia” oraz Stichirę „Ziemle Russkaja”, tworzące od wielu lat filar repertuarowy i duchowy tego unikatowego przedsięwzięcia.

Pierwszy utwór wykonał Chór Uniwersytetu Medycznego w Białysmtoku pod dyrekcją prof.
Bożenny Sawickiej oraz Państwowy Akademicki Rosyjski Chór im. A. Swiesznikowa z
Moskwy pod dyrekcją prof. Borysa Tewlina. Osoby dyrygentów obu chórów dla Festiwalu
są niezwykle znaczące, gdyż od wielu lat spotykają się podczas prac jury. Tym bardziej
ich obecność artystyczna podczas jubileuszowej edycji świadczy o randze wydarzenia,
które dopiero się rozpoczyna.

– Tegoroczne spotkania z muzyką cerkiewną to zwieńczenie 30-lecia Festiwalu, który
jest unikatowym pomysłem festiwalowym na świecie – rozpczynał swoje powitanie dyrektor
Mikołaj Buszko. – To tutaj na Podlasiu muzyka cerkiewna zjednoczyła przedstawicieli
różnych kultur, wyznań i narodów, a interesują się nią w zdecydowanie większej ilości
krajów niż te, które były dotychczas reprezentowane na naszej imprezie. W tym roku
usłyszymy kolejnych 28 chórów, w tym pięć zawodowych – kontynuował dyrektor Buszko
akcentując wysoki poziom całej imprezy, ale zaznaczył także jej wartość dla krzewienia
i odkrywania muzyki cerkiewnej: – Historyczna pełnia repertuarowa to obecność utworów
kompozytorów takich jak Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski czy Konstanty Gorski.
W tym roku również podczas Festiwalu odkryjemy kolejnego autora, Józefa Kozłowskiego,
który uczył m.in. młodego Michała Kleofasa Ogińskiego (kompozycję „Płaczu i rydaju”
Józefa Kozłowskiego usłyszymy podczas piątkowych przesłuchań konkursowych, a wykona
ją Akademicki Chór Rosyjskiej Akademii Muzyki im. Gniesinych w Moskwie).

Ponad 600 chórów i kilkanaście tysięcy chórzystów z 35 krajów to dotychczasowy bilans
Festiwalu. „Nie ma komputera, który obliczyłby dawkę emocji i wrażeń dostarczonych
przez taką ilość wykonawców” – podsumował prowadzący inaugurację Marcin Tomkiel.
Dość żartobliwie, aczkolwiek w tonacji festiwalowej jubileuszową edycję otworzyli
lokalni włodarze: Marszałek Województwa Podlaskiego Jarosław Dworzański oraz Prezydent
Miasta Białegostoku Tadeusz Truskolaski. Zgodnie i w duecie wypowiedzieli formułę
otwarcia, którą poprzedziły przemówienia, chwilami dość osobiste.

– Uświadomiłem sobie, że moja osobista przygoda z muzyką cerkiewną trwa 3 lata dłużej
niż Festiwal – opowiadał Marszałek Województwa. – Zabiegając o względy pewnej damy
pożyczyłem od niej płytę winylową z muzyką cerkiewną udając wówczas zainteresowanie.
Nie wiedziałem, że pełniąc swoją funkcję będę obecny na każdym Festiwalu. To wielkie
wydarzenie kulturalne nie tylko w regionie, w kraju, ale i w Europie. Przede wszystkim
dlatego, że dobre duchy Festiwalu noszą tę kulturę w sercu.

– Mówi się, że dobrzy ludzie śpiewają. Co z tymi, którzy nie potrafią? Słuchają
i są zebrani dziś w tej sali – kokietował, zresztą nie bezpodstawnie, publiczność
Prezydent Truskolaski.

Obok gospodarzy miasta i regionu wśród publiczności znaleźli się m.in. ks. dr Wojciech Łazewski – przedstawiciel Kurii Metropolitarnej, Maciej Tefelski – przedstawiciel Wojewody Podlaskiego, Anatol Wap – dyrektor Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego, Aliaksandr Suworow – przedstawiciel Konsulatu Republiki Białoruś, Jerzy Nikitorowicz – Rektor Uniwersytetu w Białymstoku, Piotr Fiedorczyk – przewodniczący Rady Nadzorczej Polskiego Radia Białystok, Grzegorz Puchalski -dyrektor Opery i Filharmonii Podlaskiej. Niekwestionowanymi gwiazdami tego wieczoru byli jednak wybitni kompozytorzy: prof. Łesia Diczko, prof. Romuald Twardowski, przewodniczący jury Festiwalu oraz prof. Krzysztof Penderecki, który czuwa nad Festiwalem obejmując go swym patronatem artystycznym.

Za jego zaangażowanie i obecność na otwarciu jubileuszowej edycji na koniec gorąco
podziękowała białostocka publiczność, a moskiewski chór im. Swiesznikowa wykonał
po raz wtóry tego wieczoru „Mnogaja leta”.

Wrażenia koncertowe poprzedził życzeniami w imieniu społeczności uniwersyteckiej
oraz chóru uniwersyteckiego, który za kilka dni będzie obchodził swoje 35-lecie
rektor Uniwersytetu w Białymstoku Jego Magnificencja Jerzy Nikitorowicz:

– To, co się dzieje przez te 30 lat buduje dialog między kulturami, ale przede wszystkim
między religiami i wyznaniami. Z okazji 30-lecia życzymy doświadczania dobra. Aby
ten „Festiwal śpiewającej duszy” trwał.

Chwilę później w radosny nastrój okresu paschalnego wprowadził nas już Państwowy
Akademicki Rosyjski Chór im. A. Swiesznikowa z Moskwy pod dyrekcją profesora Borysa
Tewlina. Rozpczął bowiem swój program „Arcydzieł muzyki cerkiewnej” utworem „Torżestwujtie
dnieś” Aliaksieja Turankowa.

Chór wielokrotnie zadziwiał publiczność swoimi interpretacjami. Odbyliśmy z nim
wspólnie swoistą podróż w czasie i przestrzeni. Zachwycał wykonaniem klasycznych
kompozycji i poruszał najgłębsze emocje prezentując utwory współczesnych kompozytorów,
które klasyką na naszych oczach się stają.

Chór pozwalał nam płynąć na fali dźwięków jak było to w przypadku chociażby „Bogorodice
Diewo, radujsia” Sergiusza Rachmaninowa, wprowadzał niemalże w trans podczas wykonania
„Da swiatitsia Imia Twoje” Rodiona Szczedrina czy zapraszał nas do swojej opowieści,
gdy wykonywał, ponownie utwór Rachmaninowa, „Pantielej celitiel”. Zwieńczeniem uczty
były utwory Łesi Diczko, akcentujące wybitną wrażliwość tej kompozytorki, a także
„Pieśń Cherubinów” Krzysztofa Pendereckiego, która została wykonana po raz trzeci
w historii. Prapremierę natomiast miał utwór „O Tiebie radujetsia”, który profesor
Romuald Twardowski napisał specjalnie na tę okazję. Były gromkie owacje i bisy.
Najpierw pozaprogramowe „Tiebie pojem” z solistką Ludmiłą Jerutkiną (sopran), jedną
z trojga solistów tego wieczoru (prezentowali się również Aliaksandr Nikołajew –
tenor i Marija Siedowa – alt).

Chwilę później na scenie pojawili się wszyscy obecni podczas inauguracji kompozytorzy
i najważniejsi dyrygenci, a Marszałek Województwa Podlaskiego Jarosław Dworzański
wręczył dwa honorowe odznaczenia za działalność na rzecz kultury oraz promocję regionu
w kraju i na świecie. Laureatami odznaczeń zostali prof. Romuald Twardowski i ks.
Jerzy Szurbak.

– Same miłe zaskoczenia, na które oczywiście nie byłem przygotowany. 29 lat, które
spędziłem na Festiwalu to jak stąpanie po polu minowym – dzielił się swoimi odczuciami
prof. Twardowski. – Jurorzy należą do różnych kręgów kulturowych, więc fakt, że
nasze dotychczasowe obrady nie skończyły się dotychczas skandalem poczytuję za swoją
skromną zasługę. Publiczność na ogół przyjmowała nasze werdykty z akceptacją i będę
się starał, by nadal tak było.

Nie mniej zaskoczony odznaczeniem był ks. Jerzy Szurbak, który w tym roku obchodzi
40-lecie pracy artystycznej z Zespołem Muzyki Cerkiewnej.

– Chrystos Woskresie! – głos zabrał ks. Szurbak rozpoczynając paschalnym powitaniem.
– Ponieważ jestem Bielszczaninem, czego się nie wstydzę i zawsze to w świecie podkreślam,
cieszę się, że akurat władze Województwa Podlaskiego mnie doceniły. A cóż mogłem
robić przez 40 lat. Propagowałem muzykę cerkiewną na świecie, za co jestem wdzięczny
Bogu Najwyższemu.

Potem już tylko życzenia od wszystkich zebranych, które z pełną mocą wyartykułował
chór z Moskwy śpiewając „Mnogaja leta” S. Prokofjewa. Koncert tym samym zbliżał
się ku końcowi, ale najwyraźniej publika i miejsce sprzyjały, bowiem chór i jego
dyrygent zdecydowali się zaprezentować jeszcze kilka utworów z klasyki rosyjskiej
chóralistyki, zapowiadając w ten sposób swój występ w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Autorzy zdjęć:

Michał Kość – zdjęcia: 1-3, 5-30

Radek Dąbrowski – zdjęcia 4, 31-36