Festiwal 2022

IINAUGURACJA FESTIWALU

41. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej ”Hajnówka 2022” w Białymstoku stał się faktem! Za nami Koncert Inauguracyjny, który wiąże się z kilkoma znaczącymi chwilami, o których warto opowiedzieć, by zapisały się annałach historii jedynego w świecie, tak znaczącego i cenionego „Festiwalu śpiewającej duszy”.

Już sama idea tegorocznej inauguracji powoduje, że Festiwal dopisuje do listy swoich osiągnięć niezwykły program koncertowy, a przy tym jego organizatorzy wykazują się wrażliwością odpowiadając ważnym gestem na potrzeby społeczne i międzynarodowe. Koncert podkreślał bowiem wagę polskich i ukraińskich kompozytorów dla rozwoju wzajemnych relacji kulturowych oraz rozwoju chóralistyki we wschodnim duchu. Zanim jednak rozpoczął się koncert „Ukraina i Polska w muzyce cerkiewnej” spotkanie w Sali koncertowej przy Podleśnej 2 w Białymstoku rozpoczął Chór Filharmonii Częstochowskiej „Collegium Cantorum” wykonując tradycyjne „Gaude Mater Polonia”.

Prowadząca koncert Ilona Karpiuk przedstawiła krąg organizatorów, patronów i sponsorów, a także szacowne jury, które wysłucha chórów w tegorocznym konkursie.

Po części powitalnej pomysłodawca i Dyrektor Festiwalu, Mikołaj Buszko, zaprosił na scenę gości.

Jako pierwsza list od Marszałka Województwa Podlaskiego Artura Kosickiego odczytała Wiesława Burnos, Wicemarszałkini naszego województwa. Kolejni goście byli z pewnością sporą niespodzianką, ale jakże miłą i cenną. Dyrektor Buszko odczytał postanowienie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który na wniosek Fundacji „Muzyka Cerkiewna” Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” przyznał Andrzejowi Dyrdałowi.

Odznakę wieloletniemu dyrektorowi Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury, pomysłodawcy festiwalu „Podlaska Oktawa Kultur”, jurorowi i przyjacielowi MFMC wręczał Wojewoda Podlaski Bohdan Paszkowski. Po niezwykle wzruszających chwilach i kilku ważnych słowach odznaczonego, jak i odznaczającego, na scenie pojawił się Zastępca Prezydenta Miasta Białegostoku Rafał Rudnicki. W imieniu swoim i Prezydenta, który także sprawuje Patronat nad wydarzeniem, powitał gości, pogratulował odznaczonemu Andrzejowi Dyrdałowi i oczywiście tradycyjnie jako gospodarz miasta otworzył tę edycję Festiwalu.

Rozległo się znane od lat wszystkim festiwalowiczom „S nami Boh” i na ten sygnał można było rozpocząć repertuarową część koncertu.

Na scenie ponownie stanął chór „Collegium Cantorum” z Filharmonii Częstochowskiej pod batutą Janusza Siadlaka. Dyrygent kieruje pracą chóru od samego początku, gdy rozpoczął działalność jako zespół w 1987 roku. W 2012 roku stał się chórem zawodowym. Janusz Siadlak jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, a dzisiejszy koncert był z pewnością wspaniałym artystycznym wyzwaniem dla artystów, jak i samego dyrygenta.

A było nad czym pracować. Ideę skonfrontowania dzieł kompozytorów polskich i ukraińskich, która z pewnością zrodziła się nie tylko w głowie ale i sercu prof. Romuald Twardowskiego została zrealizowana.


Prof. Twardowski, jak sam przyznał, musiał wykonać ogromną pracę wertując materiały nutowe i przeszukując nagrania, aby efekt był spójny, ale to ciężka praca, której owoce dziś podziwialiśmy z zachwytem na scenie w Białymstoku. Na program składało się 14 utworów, dla których pieczęcią było „Mnohaja leta” Dymitra Bortniańskiego, ale warto przywołać utwory, które zaśpiewał chór z Częstochowy, bo składają się na niezwykły obraz muzyczny, od XVI wieku po współczesność.


Jako pierwszy wybrzmiał „Wkusitie i widitie” z Irmołogionu supraskiego, obszernej księgi z zapisami tekstów liturgicznych prawdopodobnie z lat 1598-1601. W latach 70-tych ubiegłego wieku Irmołogion został odnaleziony w Kijowie i dziś jest skarbnicą dawnych śpiewów liturgicznych. Utwór wykonała część męska chóru, po czym dołączyła część żeńska, by wspólnie już wykonać „Dostojno je” Mykoły Dyleckiego, jednego z pierwszych znanych z imienia i nazwiska kompozytorów ukraińskich.
Kolejny utwór, pod tym samym tytułem, skomponował Dymitr Bortniański, jeden z najwybitniejszych kompozytorów ukraińskich przełomu XVIII i XIX wieku, którego twórczość reliogijna reprezentuje szczytowe osiągnięcia ukraińskiej muzyki cerkiewnej XVIII wieku. Bortniański był kontynuatorem stylu Maksyma Berezowskiego, który rozpoczął ukraiński klasycyzm. Usłyszeliśmy jego autorstwa „Wsi jazycy wospleszczyte rukamy”.

„Płaczu i rydaju” to piękna kompozycja odkryta w 2011 roku i wykonana po raz pierwszy w Polsce na MFMC. Jej autorem jest Józef Kozłowski, polski pianista i kompozytor, który zawodowe życie spędził w Rosji, a u początków kariery był m. in nauczycielem Michał Kleofasa Ogińskiego.

Jako kolejny utwór artyści chóru wykonali „Kamo pojdu od lica Twojego”. Mykoła Łysenko, autor tej kompozycji jest także twórcą ukraińskiej opery narodowej, a w jego dorobku znajdujemy ponad 500 opracowań ukraińskich pieśni ludowych.
Koniecznie trzeba wspomnieć kolejnego kompozytora. Mychajło Werbyckyj skomponował „Otcze nasz”, którego wysłuchaliśmy wspólnie, ale jest też autorem, wzorowanej częściowo na polskim hymnie, pieśni „Szcze ne wmerła Ukrajina”, która stała się potem hymnem ukraińskim. Pieśń tę skomponował w XIX w. do spektaklu „Zaporożcy”.
„Sviatyj Boże” to zaś kompozycja Ludomira Rogowskiego. Ten dyrygent, podróżnik, eksplorator i poszukiwacz idei komponował tak, że w jego twórczości znajdziemy i elementy impresjonizmu, kultur Wchodu, jak i dawnej kultur Słowiańskich.

Mykoła Leontowycz w swojej twórczości zajmował się muzyką duchową, ale i ludową. Prowadził działalność muzyczną i chóralną, ale zginął tragicznie z rąk bolszewików. W Koncercie Inauguracyjnym chór „Collegium Cantorum” zaśpiewał dwa utwory: „Tiebie Boga Chwalim” oraz najsłynniejszą i najbardziej rozpowszechnioną chyba na świecie wschodnią pastorałkę-szczedriwkę „Oj na riczcy”.
W koncercie wybrzmiał także jedyny znany cerkiewny utwór Karola Szymanowskiego – „Nynie otpuszczajeszi”. Szymanowski urodził się i wychował w Tymoszówce na Ukrainie, gdzie ponoć odwiedzali się z Leontowyczem. Sam Szymanowski to jeden z największych indywidualistów w polskiej kulturze XX wieku.
Koncert wieńczyły utwory trojga nieprzypadkowych, ważnych dla Festiwalu i kultury chóralnej współczesnych kompozytorów. „Iże Chieurwimy” Krzysztofa Pendereckiego, „Wsiakoje dychanie” Romualda Twardowskiego i „Dostojno je” Łesi Dyczko – pierwszej ukraińskiej kompozytorki muzyki cerkiewnej.

Po gromkich brawach, które otrzymał chór pod kierunkiem Janusza Siadlaka, artyści wykonali jeszcze „Mnohaja leta” Bortniańskiego. Wykonanie poprzedziły podziękowania dyrektora Festiwalu, a wraz z nimi świeże wydawnictwo, czyli 35 najważniejszych dzieł chóralnych Dymitra Bortniańskiego, które przywiózł ze sobą prof. Jewhen Sawczuk, który zasiądzie w tegorocznym jury Festiwalu.


Koncert miał niezwykłą wymowę, za co należą się podziękowania Dyrektorowi Festiwalu, prof. Romualdowi Twardowskiego, ale również artystom Chóru Filharmonii Częstochowskiej po dyrekcją Janusza Siadlaka. Dyrygent przygotował bowiem jeszcze jeden utwór, którym po nieustających brawach chór zakończył ten emocjonujący wieczór. „Szcze ne wmerła Ukrajina” – śpiewali dostojnie artyści wieńcząc wieczór hymnem Ukrainy.

DRUGI DZIEŃ FESTIWALU – KONCERT MUZYKA CERKIEWNA RZECZPOSPOLITEJ

Festiwalowy czwartek przyniósł wiele niespodzianek, przede wszystkim muzycznych, ale zanim rozpoczęła się część koncertowa prowadzący Radek Dąbrowski zapoznał widzów z najnowszymi wydawnictwami Festiwalu.

Ubiegłoroczna, a zarazem jubileuszowa edycja Festiwalu zaowocowała dwoma wydawnictwami płytowymi. „Muzyczne Perły Prawosławia” to zapis koncertu pod tym samym tytułem, który wykonał Chór Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Bartosza Michałowskiego. Dyrygent w nagraniu podkreślał głęboką warstwę duchową muzyki cerkiewnej, a jednocześnie jej surowość.  Z głośników popłynęły dźwięki duchowego hymnu Białorusinów „Mahutny Boże”, który także wykonali artyści z Warszawy. Również ze stolicy przybył Zespół Muzyki Cerkiewnej ks. Jerzego Szurbaka, którego występ uświetnił I dni Muzyki Cerkiewnej. Z okazji jubileuszu Festiwalu Zespół pojawił się ponownie, by razem świętować, a efektem stała się płyta „Tiebie Boga Chwalim”. Jeszcze jednym wydawnictwem, o którym należało wspomnieć, jest album „25 lat. Fundacja „Muzyka Cerkiewna” w Hajnówce 1996-2021”. O pracy nad publikacją, jej treści i znaczeniu działań Fundacji nie tylko w kontekście Festiwalu opowiedziała w imieniu zespołu redakcyjnego autorka większości tekstów w albumie, Ilona Karpiuk.

Po tym wprowadzeniu na scenie pojawili się artyści pierwszego chóru, który na zaproszenie Fundacji przygotował program „Skarby śpiewów cerkiewnych Rzeczpospolitej Obojga Narodów”. Męski Kameralny Zespół Śpiewu Cerkiewnego „Partes” z Poznania to pomysł Michała Łaszewicza – wokalisty, aranżera, chórmistrza, kompozytora i pedagoga., dziś poznaniaka, ale z pochodzenia białostoczanina. Chór jest laureatem MFMC w 2018 roku.

 Koncert rozpoczął się ”Dostojno jest”, melodią z Irmołogionu supraskiego, którego fragmenty brzmiały także na Koncercie Inauguracyjnym. Harmonizacji utworu dokonał sam dyrygent, z wielką wrażliwością i wyczuciem. Po wykonaniu dyrygent szybko znalazł się przy mikrofonie i rozpoczął swoją opowieść o muzyce cerkiewnej. To znakomity pomysł, który z pewnością szybko doceniła publiczność, gdyż Michał Łaszewicz opowiadał o niuansach w rozwoju muzyki cerkiewnej z pasją, w sposób przystępny i zrozumiały. Motywacją do tych poszukiwań było pytanie: Co stało się z ziarnem, które zasiało Bizancjum na dawnych ziemiach Rzeczpospolitej czy Rusi Kijowskiej? Odpowiedzi znajdowaliśmy w kolejnych odsłonach pierwszej części koncertu.

– Czas kiedyś musiał płynąć wolniej – stwierdził dyrygent nieco żartobliwie odnosząc się do tempa wykonywanych utworów, ale jednocześnie podkreślał niezwykła dynamikę zmian w muzyce na wspomnianych ziemiach chyba nieporównywalną do żadnego innego obszaru w tamtym okresie, a mówimy głównie o XVI i XVII wieku.

Mieliśmy przyjemność wysłuchać Kondakionu Wielkiego Kanonu Pokutnego Św. Andrzeja z Krety, kolejnego fragmentu Irmołogionu supraskiego. Następnie Troparionu święta Podwyższenia Krzyża, na podstawie którego poznaliśmy kolejny krok w rozwoju dawnej monodii poprzez dodanie „wierchu” i „nizu”, czyli wysokiego i niskiego głosu.. Po Antyfonie I „Ot junosti mojeja” zabrzmiał kolejny unikalny utwór, zrekonstruowana przez Andrijsa Selickisa „Chieruwimskaja pieśń” z czasów Monastyru Św. Ducha w Wilnie. „Płotiju usnuw” nosiło znamiona śpiewu greckiego, a „Nynie otpuszczajeszy” w tradycji wczesnego śpiewu kijowskiego. Ten ostatni przechodził różne etapy rozwoju, a „Błażen muż”, którego wspólnie wysłuchaliśmy to przykład chyba najbardziej kwiecistej jego formy.

Zmierzając ku końcowi programu Zespół uraczył nas jeszcze renesansowym stylem w kompozycji tamtych czasów, co świadczyło także o zachodnich wpływach, ale zarówno „Apostoli ot koniec”, jak i „”Wieliczanije Krieszczeniju Gospodniu” to utwory z innego etapu rozwoju muzyki cerkiewnej, co zaznaczał w swojej narracji Michał Łaszewicz. Spójnie przygotowany koncert pokazał jednak różne sposoby myślenia o muzyce cerkiewnej w minionych stuleciach, a dzięki pasji dyrygenta stał się niezapomnianą lekcją muzyki. Solistami koncertu byli Bartosz Gorzkowski i Łukasz Kocur.

Po długich i gromkich brawach na scenie pojawiła się męska część Chóru Kameralnego Cantores Minores Wratislavienses. Dyrygent Piotr Karpeta rozpoczął II część koncertu pn. „Muzyka cerkiewna III Rzeczpospolitej” od utworu „Aszcze i wo grob” Krzysztofa Pendereckiego. To znakomity pomysł, który pokazał kontrast między męskimi śpiewami sprzed ponad 300 lat a współczesnym spojrzeniem na muzykę cerkiewną.

– Utworów muzyki cerkiewnej autorstwa polskich kompozytorów nie ma wiele, ale miałem swobodę w doborze repertuaru i dążyłem do tego, aby program był spójny – opowiada dyrygent Piotr Karpeta.

Dokonał niezwykle interesujących wyborów, z jednej strony dzięki ogromnemu doświadczeniu w pracy z chórem, znając jego możliwości, ale także  dzięki dziesięcioleciom spędzonym w męskim chórze cerkiewnym „Oktoich”.

– Kiedyś byliśmy na konkursie w Rosji – wspomina dyrygent. – proszę sobie wyobrazić, że wróciliśmy z nagrodami. To wielkie osiągnięcie dla chóru z Polski, a my tego dokonaliśmy.

Warto więc powiedzieć w kilku słowach o wszystkich przygotowanych utworach i kompozytorach, bo to niezwykła podróż. A pierwszym utworem w składzie mieszanym było „Da mołczit wsiakaja płot’”, świetlista kompozycja Igora Jankowskiego. Ten polsko-białoruski urodzony w Mińsku kompozytor ma na swoim koncie bardzo dużo osiągnięć, zarówno w Białorusi, jak i w Polsce, a dzięki latom spędzonym w Białorusi jest też znakomicie osłuchany we wschodniej tradycji wykonawczej.

Dominikanin, Dawid Kusz skomponował „Nynie siły niebiesnyja” na zamówienie, ale było to dla niego wspaniałe wyzwanie, które pozwoliło zanurzyć się w muzykę cerkiewną.

– Znam te muzykę od dawna, bo kiedyś jej sporo słuchałem – przyznaje o. Dawid Kusz, który był gościem Festiwalu i słuchał koncertu  – Jest niezwykle intymna, a przez to poruszająca dogłębnie.

Wykonanie chórzystów tego utworu także było poruszające, a w kompozycji dało się dosłyszeć miejscami mantrowe powtórzenia, doskonale wyeksponowane przez artystów i dyrygenta.

Artyści sięgnęli także do kompozycji Pawła Łukaszewskiego. Trudno wyliczyć wszystkie nagrody i odznaczenia tego kompozytora. Możemy się cieszyć, że popełnił także utwór cerkiewny, który cieszy uszy słuchaczy.

„Wieczery Twojeja Tajnyja” to z kolei utwór Henryka Jana Botora. Spiął go klamrą, która brzmiała niczym organy, kompozytor jest wszakże znakomitym organistą. Sztuką jednak jest zaśpiewać te fragmenty tak, aby słuchacz nie miał wątpliwości, a to udało się chórowi Cantores Minores Wratislaviensis wyśmienicie. W programie znalazł się także utwór „Supraślskiej Madonnie”, który skomponował Eugeniusz Popławski. To kompozytor niezwykle zasłużony dla białoruskiej chóralistyki, dla przywracania pamięci muzyce czasów Wielkiego Księstwa Litewskiego, a jednocześnie zafascynowany muzyką współczesną, co wyraźnie słychać w wykonanej podczas koncertu kompozycji.

„Dostojno jest” Piotra Jańczaka to natomiast utwór, który mógłby brzmieć w obrazie filmowym, wykonany dostojnie i z lekkością uwiódł publiczność.

Jako przedostatni  zabrzmiał „O Tiebie radujetsia” obecnego na sali prof. Romualda Twardowskiego. Po raz kolejny Piotr Karpeta wykorzystał pełne zasoby chóru eksponując piękne brzmienie całego zespołu.

 – Mam znakomity chór – podkreśla w rozmowie. – Wykonuję z nimi „Totus Tuus” Góreckiego, więc są przygotowani, by zaśpiewać wszystko. Tam gdzie pojawia się największe forte nie przebijają się żadne głosy solowe – mówi z pełną odpowiedzialnością i dumą dyrygent.

Ostatnie wykonanie, którym zadyrygował było wspólne. Na scenie do wrocławskich chórzystów dołączył chór „Partes”, by wykonać dziękczynne „Mnohaja lita” Romualda Twardowskiego, a na koniec dyrygenci otrzymali pamiątkowe wydawnictwo, czyli 35 koncertów chóralnych Dymitra Bortniańskiego, które prof. Jewhen Sawczuk, juror Festiwalu przekazał z Ukrainy.

Artyści żegnani byli owacją na stojąco.

Trzeci dzień 41. Międzynarodowego Festiwalu Muzyka Cerkiewna „Hajnówka 2022” w Białymstoku to zarazem pierwszy dzień przesłuchań konkursowych, w którym w tym roku bierze udział 12 chórów. Zaplanowanych było 13 prezentacji, ale dla Kameralnego Chóru „Woskresinnia”  z Iwano-Frankowska 13-tka kazała się pechowa w tym sensie, że nie zdołali wyjechać z kraju, w którym jednak toczy się wojna i o tym nie możemy zapominać. Gestów solidarności nie brakuje podczas tegorocznego Festiwalu, ale warto zwrócić uwagę na fakt, że dotychczas spory procent uczestników stanowiły chóry z Europy Wschodniej. Obecna sytuacja społeczno-polityczna wykluczyła dotychczasowy kształt Festiwalu łączący w sposób bezpośredni Wschód z Zachodem, a połączeń między muzyką tych kulturowych przestrzeni trzeba szukać na inne sposoby.

Pierwszy dzień przesłuchań konkursowych to także początek wytężonej i skupionej pracy jurorów, a w tym roku w jury zasiada zacne grono profesorskie, którego pracami kieruje Romuald Twardowski. W pracach towarzyszą mu Wioletta Miłkowska, ks. Jerzy Szurbak, Powilas Gylis i Stanisław Krawczyński. W pracach jury miał także uczestniczyć Jewhen Sawczuk z Ukrainy, ale z powodów osobistych musiał wrócić do kraju. Natomiast dzięki jego zaangażowaniu w tym roku wszystkie chóry uczestniczące w Festiwalu otrzymują także znakomite wydanie 35 koncertów chóralnych Dymitra Bortniańskiego..

Pora zajrzeć na scenę. Jako pierwsi stanęli na niej chórzyści z Hiszpanii. Kameralny Chór „Serenata” w Białymstoku reprezentowała dziewiątka wykonawców.

 – Przed przyjazdem zetknęliśmy się może z 2-3 utworami muzyki cerkiewnej – przyznała dyrygentka Ana Ferrer Fornes. A gdy rozmawialiśmy przed wejściem na scenę, chór minął prof. Twardowski. Zauważając reprezentantów Hiszpanii zatrzymał się wyrażając w wielu językach zachwyt nad wysiłkiem podjętym przez młodych chórzystów. Przypadkowa rozmowa wywołała niezwykłe emocje wśród gości z Walencji, zwłaszcza, że za chwilę mieli stanąć przed obliczem jury i białostockiej publiczności.

– Mieliśmy niewielkie doświadczenie z wykonywaniem muzyki cerkiewnej – dodali artyści. – Mniej więcej dwa lata temu zaśpiewaliśmy w Hiszpanii program składający się z utworów różnych kościołów chrześcijańskich. Trzeba pamiętać, że muzyka liturgiczna jest w Hiszpanii rozpowszechniona, więc jeśli chodzi o kontakt publiczności z tą muzyką to ma swoje doświadczenia, choć muzyka cerkiewna wywarła olbrzymie wrażenie.

Chór „Serenata” wystąpił w kategorii chórów amatorskich świeckich, które dziś przeważały w konkursie. Kolejny jednak przyjechał z Koszyc reprezentując środowisko słowackich grekokatolików. Chór św. Cyryla i Metodego przy Katedrze Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy to chór parafialny, ale oczywiście z ambicjami.

 – Dużo występujemy, mamy świetną współpracę z Preszowem, także miejscowe festiwale – opowiadała po występie Lucia Lovašová, dyrygentka chóru od 1996 roku. – Mamy bardzo bogate życie sakralne, kościoły różnych wyznań, a więc to bardzo ekumeniczna społeczność – dodała.

W repertuarze chóru znalazły się niezwykle popularne kompozycje Iriny Denisowej czy Nikołaja Kiedrowa, ale także mniej znane – Burmatina czy Azowskiego, ale najważniejsze, że wybór repertuaru był podyktowany sercem: – Wybraliśmy takie utwory, które są naszymi ulubionymi, aby czerpać jak największą radość ze śpiewania – podsumowała dyrygentka.

Ostatni przed przerwą zaprezentował się Chór Miasta Sztip z Macedonii Pólnocnej. To relatywnie młody chór, bo założony w 2009 roku, który działa zdecydowanie dzięki pasji śpiewaków.

– W naszym kraju trudno jest prowadzić niezależną działalność artystyczną, ale robimy to, bo kochamy śpiewanie  – rozpoczęła swą opowieść o życiu chóralnym Ivana Djurdjevic Jankov, dyrygentka i wykładowczyni miejscowego uniwersytetu.

W jej ocenie życie kulturalne traci na znaczeniu globalnie kosztem innych spraw społecznych i politycznych, więc w miejscach, gdzie kultura ma się nie najlepiej ten proces widać jeszcze wyraźniej. Na pytanie skąd bierze siłę, aby działać na chwilę się zatrzymała, ale z twarzy nie schodził jej łagodny uśmiech oraz rumieńce, które były wyrazem wielkich emocji. Po czym dodała:  – Miłość do muzyki i ludzie mnie napędzają, choć czasami trudno się motywować, ale jesteśmy zachwyceni przyjęciem na Festiwalu, atmosferą, profesjonalizmem i duszą, którą posiada to miejsce, więc dziś jesteśmy pełmi radości.

Po przerwie przesłuchania rozpoczął Chór „Sabor” z serbskiego Surčina, o którym warto opowiedzieć, bo to w gruncie rzeczy dwa połączone chóry parafialne.

 – 20 minut dzieli nasze świątynie, więc świetnie się znamy i często razem śpiewamy. Każdy w swojej parafii, ale wyjazdowo często łączymy siły – tłumaczył Đorđe Gavrilović, dyrygent chóru z Cerkwi św. Paraskiewy. – Gdy dostaliśmy zaproszenie na Festiwal stwierdziłem, dlaczego mamy jechać sami, skoro koncertujemy wspólnie.

Chórzystów z Cerkwi św. Jerzego bynajmniej nie trzeba było namawiać.

– Uwielbiamy prezentować duchową twórczość w języku narodowym, dlatego ucieszyliśmy się, że możemy przyjechać do Białegostoku – podkreśliła Ana Ivanović, kierująca chórem z parafii św. Jerzego. – Wspólnie wybraliśmy ok. 12 utworów i potem w dyskusji wybraliśmy te, które trafią do programu konkursowego.

 – One musiały odpowiadać naszemu chórowi pod różnymi względami, podkreślać brzmienie, prezentować różne umiejętności chórzystów. Niektóre wykonujemy dość często, jak „Tieło Chrystowo” Miodraga Govedaricy – dodał Đorđe Gavrilović.

Repertuar chóru w całości składał się z rodzimych kompozytorów, a chór zaprezentował twórczość od XVII do XX wieku, kończąc „Chrystos Woskresie”, w którym solo pod dyrekcją kolegi zaśpiewała dyrygentka Ana Ivanović.

Kolejny występ był także niezwykły, ale na inny sposób. Wobec trudnej sytuacji geopolitycznej, w jakiej obecnie jesteśmy, Dyrektor Festiwalu zadzwonił do Galiny Kazimirouskiej, która od 15 lat prowadzi białoruski chór „Concordia”. Chór obecnie przebywa w Warszawie, ale jest to stan tymczasowy, jak podkreśla założycielka i dyrygentka chóru.

– To nasza bardzo ważna praca, w Warszawie i innych miastach, gdzie przebywamy na wymuszonej emigracji przygotowujemy sadzonki, które potem zasadzimy w ojczyźnie.

Galina Kazimirouska nie tylko odbudowała swój chór w Warszawie, ale założyła też szkołę muzyczną, której działalność chciałaby bardzo kontynuować w Białorusi. Na pytanie jednego z dziennikarzy, kiedy to się może wydarzyć – odpowiedziała: Najchętniej wczoraj.

„Concordię” tworzą dziś jej dawni uczestnicy, pasjonaci muzyki, którzy zmuszeni byli wyjechać, ale także zawodowi artyści, którzy musieli opuścić kraj w myśl zasady: emigracja albo kraty. A to dlatego, ze zarówno filharmonicy, jak i członkowie „Concordii” w sierpniu 2020 roku pojawili się na schodach Filharmonii w Mińsku śpiewając w geście solidarności z wszystkimi protestującymi „Mahutny Boża”.

– Śpiewamy dalej, bo mamy to w krwiobiegu. Chórzysta, który śpiewa całe życie po prostu musi, bo chce śpiewać nadal – dodała.

Chór „Concordia” przyjechał z tymczasowego domu, ale tam, gdzie wszędzie w festiwalowych opisach powinien pojawić się kraj pochodzenia, poprosił, by napisać „Wolna Białoruś”. To prawdziwie wolni ludzie, którzy z dumą prezentują swoją muzykę, swoje tradycje i osiągnięcia.

– Wybraliśmy białoruskich kompozytorów i zaśpiewaliśmy „Ojcza nasz” Moniuszki po białorusku, bo chórów, które śpiewają świetnie swoje kompozycje  w innych językach jest zatrzęsienie, robią to świetnie i niech tak zostanie. My mamy własną misję – podkreślała w rozmowie dyrygentka.

A muzyka cerkiewna w ich odbiorze to światło i spokój, a także modlitwa, która w tych trudnych czasach im pomaga.

Konkursowy występ „Concordia” zakończyła wykonaniem kompozycji Hanny Hawryłeć „Preswiataja Bogorodice”.

– To nasz gest solidarności z walczącą Ukrainą. Możemy zerknąć w nuty, pieśń kończy się słowami: „(…)dopomóż nam zwyciężyć wrogów, którzy na nas napadli.”

Jako ostatni w pierwszym dniu przesłuchań konkursowych wystąpił Chór „Ars Nova” z Moldawii. Śpiewają w nim uczniowie koledżu muzycznego różnych specjalności, to głównie instrumentaliści, skrzypkowie, fleciści inni, w przeciwieństwie do uczniów klas dyrygenckich, chóralnych, którzy tworzą odrębny zespół. Młodzi artyści reprezentują miasto Bielce, a ich chór istnieje dopiero 6. rok, ale koncertowali już w wielu krajach zdobywając laury różnych stopni. Dyrygentką chóru jest Anna Kuszczenko, która uczestniczyła już w Festiwalu, jeszcze jako studentka, śpiewając w chórze „Renesans” z Kiszyniowa.

 – Marzyłam, żeby tu wrócić z młodzieżą. Wspaniale wspominam tamten pobyt – przyznała.

Na pytanie o inne marzenia, powiedziała, że chciałaby z tym składem chóru wystąpić jeszcze na Węgrzech, bo stamtąd brakuje im wyróżnień, jeśli spojrzeć na kraje Europy Środkowo-Wschodniej, ale tak naprawdę chciałaby założyć miejski, zawodowy chór, który służyłby lokalnej społeczności, dostawała zarobki za swoją pracę, a artyści mogli wykonywać swój zawód jak najlepiej.

Program koncertowy obejmował 5 utworów, w tym kompozycje Kiedrowa, Rachmaninova czy Twardowskiego.

 – Zaśpiewaliśmy to, co chciała zaśpiewać młodzież. Tu nie ma innej ścieżki wyboru, ja ich mogę zachęcać, ale to oni muszą czerpać radość.

Radości nie brakowało, po koncercie było słychać radosne okrzyki i wspaniałą energię młodych ludzi.

Dzień zakończyła projekcja reportażu z jubileuszowej, 40. edycji Festiwalu. Uczestnicy nagrań podkreślali znaczenie Festiwalu, jego wagę dla rozwoju muzyki cerkiewnej na świecie i piękno duchowe tej muzyki.

Sobota była niezwykle barwnym i emocjonującym dniem przesłuchań konkursowych 41. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2022” w Białymstoku. Na scenie przed publicznością i międzynarodowym jury zaprezentowało się sześć chórów z sześciu różnych krajów. Każdy przywiózł cząstkę swojej kultury, swoje emocje i otwarcie dzielił się nimi z publicznością. Najtrudniejsza część obowiązków jednak w rękach jury, to ono po drugim dniu przesłuchań musiało przygotować werdykt.

Jako pierwszy wystąpił najmłodszy stażem Koptyjski Chór „Anafora” z Egiptu. Powstał w ubiegłym roku z inicjatywy kardiologa i nauczyciela śpiewu, Ramiego Mounira Moawada oraz muzyka, kompozytora, właściciela studia nagrań, Khresto Beshara. Chór reprezentuje prawosławną społeczność koptyjską w Kairze.

 – Mieliśmy wizję – przyznali w rozmowie. – Chcieliśmy dzielić się słowem Bożym, docierać do ludzi w ten sposób. Chór tworzą amatorzy, ale są pod dobrą opieką, mamy wokół siebie świetnych specjalistów od śpiewu, chóralistyki, więc jesteśmy pełni optymizmu.

Przyjazd na Festiwal „Hajnówka 2022” jest dla nich źródłem nowej siły, nazwali to „starting point” do kolejnych działań. To pierwszy wyjazd na festiwal i ta sytuacja ich inspiruje. W Egipcie są mniejszością, która na przestrzeni stuleci przeżywała lepsze i trudniejsze czasy.

 – Teraz jest naprawdę dobrze, mamy mądrą władzę i modlimy się o nieustającą mądrość dla niej – komentowali. – Modlimy się także za naszych braci muzułman, nawet rzekę Nil, która jest tak ważna dla naszego życia.

Chór występuje w świątyniach uświetniając ważne święta, co tydzień spotyka się, by razem realizować wizję jego twórców.

Relatywnie niedaleko jest z Egiptu do Palestyny, a na Festiwalu jeszcze bliżej, bo chór z Palestyny wstąpił na scenę bezpośrednio po chórze „Anafora”. Oba dla nowych słuchaczy były z pewnością spotkaniem egzotycznym, ponieważ melodyka i harmonie oraz styl wykonań zdecydowanie odbiegał od tradycji środkowo- i wschodnioeuropejskich.

 – Reprezentujemy na pewno stary orientalny styl – charakteryzował swój chór palestyński dyrygent, Semera Bishary.

Rzeczywiście Chór „Siraj” zwracał uwagę repertuarem. Wiele utworów w przeważającej mierze zawierało fragmenty unisono – jednogłosowe, często także z podziałem na głosy męskie i kobiece, co sprawiało momentami wrażenie dialogu. Ale chór jako część swojej misji obrał kontynuowanie stylu wykonawczego nazywanego „tarab”.

 – To specyficzna łączność wykonawców ze słuchaczami, oparta zarówno na potrzebach wykonawców, które rodzą się w trakcie wykonania, a tym, jak odbierają i co mogą odczuwać słuchacze. To styl, który zawiera w sobie sporo improwizacji, którą rozumiemy jako podążanie za sobą, za swoimi potrzebami – opowiadał dyrygent z jedną z chórzystek.

Podczas koncertu mieliśmy sposobność wysłuchać zarówno kompozycji współczesnych, w tym dwie autorstwa samego dyrygenta, jak również utwory nieznanych kompozytorów dopełniające koncepcji, która jest bliska chórowi, a mianowicie poruszania się po niewidzialnym pomoście łączącym tradycję ze współczesnością.

Kompozycje współczesne i XIX-wieczne usłyszeliśmy podczas konkursowej prezentacji Chóru „ Św. Męczennica Kyriake” Katedry Biskupiej w Huşi, w Rumunii. Chór tworzą studenci teologii oraz duchowni, a kieruje nim diakon Cosmin-Vlӑduƫ Mironescu, o którym chętnie opowiadają.

– To wspaniały człowiek i świetnie nas rozumie. Każdy z nas ma wiele obowiązków i on planuje naszą pracę szanując wszystkich, nasze możliwości i ograniczenia. Dzięki temu mamy przyjemność ze wspólnych spotkań i śpiewania.

Wspólne śpiewanie jest źródłem radości dla chórzystów i mówią o tym z wielką satysfakcją. Chór powstał ledwie kilka lat temu, ale właśnie dlatego, by z radością dzielić się spuścizną muzyczną w kraju i zagranicą.

 – To nasz pierwszy festiwal i jesteśmy z siebie dumni. Dzielenie się z publicznością jest czymś wspaniałym.

A publiczność jest dla nich ważnym recenzentem.

– Mocno zwracamy uwagę na reakcje publiczności – opowiadali w bardzo przyjemnej, pełnej otwartości rozmowie. – Obserwujemy jak reagują na proponowane utwory, rozmawiamy o tym, sami dzielimy się swoimi odczuciami na temat wykonywanych utworów i dopiero po takich wielopłaszczyznowych analizach układamy programy koncertowe.

Muzyka bizantyjska zdaniem wykonawców ma w sobie niezwykłą moc. Przynosi spokój, ukojenie, nadzieję, dlatego jest im tak bliska i dlatego wspólna modlitwa w formie śpiewu doskonale uzupełnia ich pozostałe zajęcia.

Po krótkiej przerwie na scenie Sali koncertowej przy Podleśnej 2 stanęli chórzyści z Kiszyniowa. Chór „Gloria” istnieje od 1945 roku, a w Białymstoku wystąpił pod dyrekcją Valerii Diaconu. Trudno opisać młodzieżowe emocje, reakcje i nastroje, które towarzyszyły młodym artystom po występie, ale niech wszystkie słowa zastąpi taki obrazek: zaraz po naszej rozmowie dyrygentka wróciła do sali, w której czekał na nią chór, najpierw rozległy okrzyki, gwizdy i brawa, po czym młodzież zaczęła obejmować dyrygentkę, pochodząc i przytulając się. Chórzyści to uczniowie muzycznego koledżu w Kiszyniowie, którzy w przyszłości chcą zostać dyrygentami i chórmistrzami.

 – To moi – komentowała co chwilę odgłosy radości z hallu dyrygentka, wpisując się do księgi pamiątkowej Festiwalu.

Rzeczywiście młodych chórzystów rozpierała energia, ale także olbrzymie emocje.

 – Uprzedziłam ich, że na Sali podczas konkursu będzie prof. Twardowski, którego „Aliłuja” wykonywaliśmy, kazałam sprawdzić jego biogram w Internecie, poczytać o nim i się przygotować na tę konfrontacje. Wiedzieli, że musimy wykonać ten koncert najlepiej jak potrafimy, również z uwagi na ten utwór – opowiadała w nie mniejszych emocjach Valeria Diaconu. – Poznałam Profesora w 2016 roku na festiwalu w Warszawie, podarował mi wówczas zbiór swoich utworów, więc teraz z tym większą chęcią do niego sięgnęłam.

Obok kompozycji prof. Twardowskiego w repertuarze znalazły się utwory rodzimych kompozytorów, ale całość prezentacji zakończył „Boże Wełykyj Jedynyj” Mikoły Łysenki.

 – To nasz gest solidarności z Ukrainą. Wszyscy mocno przeżywamy sytuację. Wpływa na nasze myślenie o przyszłości, w tej chwili wpłynęło także prozaicznie, bo musieliśmy jechać okrężną drogą do was, ale to najmniej istotny szczegół. Proszę mi wierzyć, dzieci śpiewając ostatni utwór też miały łzy w oczach – zakończyła dyrygentka.

Zaraz po zejściu ze sceny gościom z Mołdawii dziękował ukraiński chór z Równego. W przeciwieństwie do chórzystów z Iwano-Frankowska im udało się dojechać do Białegostoku i przeżyć bardzo potrzebną w tym momencie muzyczną przygodę. Zanim jednak chór z Ukrainy zajął miejsce na scenie, swój program wykonali goście z Erewania.

Chór bardzo zdecydowanie poprowadziła Kristina Voskanyan, która kieruje chórem dopiero od ubiegłego roku, ale jest z nim związana od początku, od 1996 roku.

 – Śpiewałam w chórze będąc jednocześnie asystentką dyrygenta przez wszystkie te lata, ale niestety nasz dyrygent zmarł z powodu COVID-19. Trudno wspominać tamten czas, bo jednocześnie w tamtym okresie wznowiły się działania wojenne o Górski Karabach. Dziś ten koszmar znów powrócił, a do tego wojna w Ukrainie. Bardzo trudno jest myśleć o przyszłości – wyprzedziła nasze pytania dyrygentka. – Dziś mamy nadzieję jedynie na pokój. On jest najważniejszym celem. My jesteśmy takim narodem, że kamień zamienimy w chleb jeśli będzie trzeba, aby tylko osiągnąć pokój, który sprawi, że będziemy mogli normalnie funkcjonować.

Kristina Voskanyan opowiedziała nam także o ulubionym repertuarze swojego chóru.

 – Oczywiście śpiewamy wszystko, żadna epoka nie ejst nam obca, ale najbardziej kochamy twórczość Komitasa Vardapeta.

Chór w swoim programie przygotował aż 6 utworów tego kompozytora, w tym fragmenty z „Liturgii” jego autorstwa.

 – Komitas Vardapet to twórca współczesnej muzyki ormiańskiej. Parał się etnomuzykologią, zbierał folklor, opracowywał go, przygotowywał zapisy nutowe. To niebywałą praca na gruncie naszej kultury, ale jednocześnie komponował , w tym muzykę duchową i liturgiczną. To odrębny kosmos – tłumaczyła znaczenie roli tego kompozytora dyrygentka.

Rzeczywiście słuchając tych kompozycji dało się poczuć jej swoistość i oryginalność. Miejscami brzmiały jak współczesne odczytanie bizantyjskiej tradycji, ale jednocześnie miały swoją własną duszę. To piękne muzyczne spotkanie, które kontynuowali chórzyści Biskupiego Chóru „Znamiennia” Soborów Opieki Matki Bożej i Zmartwychwstania Pańskiego w ukraińskim mieście Równe. Chór, o którym wspominaliśmy wcześniej zamknął przesłuchania konkursowe przypominając, co znaczy forte w muzyce chóralnej. To było w pewien sposób oczyszczające, a brawa po występie były gromkie. Z jednej strony wyczuwalne było oczekiwanie bisu, który przecież formuła konkursowa wyklucza, z drugiej strony wybrzmiała potrzeba okazania solidarności ukraińskim chórzystom, której gestów było wiele podczas tej edycji Festiwalu.

 – Chcieliśmy przyjechać do Białegostoku, w końcu już tu byliśmy odnosząc sukcesy, ale dopiero w przeddzień wyjazdu otrzymaliśmy zgodę na wyjazd z kraju. Wiadomo, w składzie są też mężczyźni. Półtora miesiąca temu zdecydowaliśmy się przyjąć zaproszenie na konkurs, choć nie wiedzieliśmy, czy w ogóle przyjedziemy – opowiadali z przejęciem dyrygenci Natalia i Wołodymyr Ivanyk. I dodają: – Wszyscy marzyli, żeby wsiąść do autokaru i na chwilę zapomnieć o codzienności.

 – Żyjemy w surrealistycznej na swój sposób rzeczywistości – skomentował archidiakon Wołodymyr Ivanyk. – Nie mam złudzeń, muzyka przecież nie wygra wojny, ale procesy kulturowe różnicujące społeczeństwa są faktem, różnimy się, ale wciąż blisko nam do ogólnej kultury słowiańskiej i nikt się jej nie wyrzeka, ale różnice trzeba uwzględniać i szanować.

Rozmowy na temat muzyki i procesów historycznych były długie, ale najważniejsze, co z pewnością chciałby ukraiński chór, aby wybrzmiało to ich podziękowania. Dla hierarchów, którzy uczyni wszystko co w ich mocy, by chór zdołał przyjechać na Festiwal: „Jedźcie, pracujcie, wygrywajcie” – usłyszeli od swojego biskupa. A także dla wszystkich, którzy są myślami blisko z nimi, którzy okazują bezinteresowne gesty wsparcia. „Muzyka nie ma narodowości” – spuentowała Natalia Ivanyk i  choć trudno jej odmówić racji, to w kontekście naszego Festiwalu narodowość ma w tym sensie znaczenie, że pokazuje bogactwo inspiracji, wpływów, pięknych różnic, jakie pozwalają nam zanurzać się co chwila w innej rzeczywistości muzycznej, za co jesteśmy wdzięczni wszystkim tegorocznym uczestnikom Festiwalu.

PROTOKÓŁ

Posiedzenia Jury 41 Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej

 „Hajnówka 2022” odbywającego się w dniach 21 – 25.09.2022 r. w Białymstoku

 

Jury w składzie:

1. prof. Romuald Twardowski – przewodniczący
2. prof. dr hab. Wioletta Miłkowska
3. ks. Jerzy Szurbak
4. prof. Povilas Gylys
5. prof. Stanisław Krawczyński

po przesłuchaniu  chórów zgłoszonych do konkursu, przyznało następujące nagrody i miejsca:

 

Kategoria chórów parafialnych

 

III miejsce przyznano:

• Koptyjskiemu Chórowi „Anafora” z Kairu (Egipt) pod dyr. Ramiego Mounira Moawada i Khresto Beshary

 

II miejsce ex aequo  przyznano:

• Chórowi św. Cyryla i Metodego przy Katedrze Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Koszycach (Słowacja) pod dyr. Lucii Lovasovej
• Chórowi „Św. Męczennica Kyriake” Katedry Biskupiej w Husi (Rumunia) pod dyr. Diakona Cosmina-Vladuta Mironescu

 

I miejsce przyznano:

• Biskupiemu Chórowi „Znamiennia” Soborów Opieki Matki Bożej i Zmartwychwstania Pańskiego w Równem (Ukraina) pod dyr. Natalii i Wołodymyra Iwanyk

 

Kategoria chórów amatorskich świeckich

 

III miejsce przyznano:

• Kameralnemu Chórowi „Serenata” z Walencji (Hiszpania) pod dyr. Any Ferrer Fornes

 

II miejsce przyznano:

• Chórowi „Ars Nova” z Bielc (Mołdawia) pod dyr. Anny Kuszczenko

 

I miejsce :

• Chórowi „Concordia” z Białorusi pod dyr. Galiny Kazimirouskiej

 

Kategoria chórów zawodowych

 

III miejsce przyznano:

• Chórowi „Siraj” z Palestyny pod dyr. Samera Bishary

 

I miejsce ex aequo przyznano:

• Chórowi „Gloria” z Kiszyniowa (Mołdawia) pod dyr. Valerii Diaconu
• Państwowemu Chórowi Kameralnemu Erywania z Armenii pod dyr. Kristiny Voskanyan

 

Ponadto Jury przyznało nagrody specjalne:

• Męskiemu Kameralnemu Zespołowi Śpiewu Cerkiewnego „Partes” z Poznania pod dyr. Michała Łaszewicza za wieloletnie propagowanie i znakomite wykonanie w czasie Festiwalu muzyki cerkiewnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
• Chórowi Kameralnemu Cantores Minores Wratislavienses z Wrocławia pod dyr. Piotra Karpety za przygotowanie i znakomite wykonanie w czasie Festiwalu koncertu muzyki cerkiewnej współczesnych polskich kompozytorów.

 

         Podczas tegorocznego Festiwalu publiczność mogła usłyszeć prezentacje 15 chórów. Ze względu na skomplikowaną sytuację polityczną oraz obecność wirusa covid-19 z pośród 32 zgłoszonych zespołów nie wszystkie mogły uczestniczyć. W tym roku prezentowały się chóry z Polski, Armenii, Egiptu, Hiszpanii, Macedonii Północnej, Mołdawii, Serbii, Słowacji, Palestyny, Rumunii  i Ukrainy. Na szczególną uwagę zasługuje obecność Chóru „Concordia” z Białorusi (Wolna Białoruś), którego członkowie mimo zawieszonej działalności przebywając czasowo poza granicami swojego kraju specjalnie przygotowali program artystyczny i uczestniczyli w konkursie.

            Przesłuchania cieszyły się dużym zainteresowaniem, o czym świadczy obecność szerokiej rzeszy publiczności wypełniającej salę koncertową Opery i Filharmonii Podlaskiej podczas wieczorów festiwalowych.

            Zespoły konkurowały w 3 kategoriach: chórów parafialnych, amatorskich świeckich  i profesjonalnych proponując  różnorodny i interesujący repertuar.

            Zasługą Festiwalu jest popularyzacja nie tylko znanych utworów z ogromnej spuścizny  muzyki cerkiewnej, ale także prezentowanie nowo odkrytych kompozycji z tego obszaru twórczości. Znaczącymi wydarzeniami podczas Festiwalu były: Koncert Inauguracyjny w wykonaniu Chóru Filharmonii Częstochowskiej pod dyr. Janusza Siadlaka, a także Koncert Galowy, w którym wezmą udział laureaci Festiwalu.

            Jury składa serdeczne podziękowania Organizatorom za wielki wysiłek włożony w  realizację tegorocznej edycji Festiwalu, a w szczególności jego Dyrektorowi – Panu Mikołajowi Buszko oraz Dyrektor Biura Organizacyjnego – Pani Irenie Parfieniuk, a także współpracownikom.

            Miło nam, że 41  Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej – „Hajnówka 2022” cieszy się akceptacją i życzliwym wsparciem najwyższych władz państwowych, miejskich i wojewódzkich, a także mediów oraz innych instytucji.

            Tegoroczne występy z pewnością pozostaną w pamięci melomanów jako wyjątkowe wydarzenia, zarówno pod względem artystycznym jak i duchowym.