DRUGI DZIEŃ FESTIWALU

Drugi dzień 42. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka 2023” w Białymstoku łączył w sobie zarówno pierwszą część występów konkursowych, jak również koncert specjalny, poświęcony duchowej muzyce Białorusi.

W kategorii chórów amatorskich w ubiegłym roku zwyciężył białoruski chór „Concordia” pod dyrekcją Galiny Kazimirouskaj. Reprezentujący Wolną Białoruś świecki chór na prośbę przewodniczącego jury, prof. Romualda Twardowskiego oraz Dyrektora Festiwalu przygotował program składający się z utworów cerkiewnych autorstwa białoruskich kompozytorów. Zanim popłynęły pierwsze dźwięki w ramach koncertu „Mahutny Boża. Śpiewająca dusza Białorusi” na scenie sali koncertowej Opery i Filharmonii Podleśnej zaprezentowały się cztery chóry w ramach tegorocznego konkursu. Po kilku słowach otwierających ten dzień przesłuchań prowadzący Radosław Dąbrowski zaprosił na scenę pierwszych wykonawców. Publiczność powitała Zespół Staroobrzędowców Rygi i Jekabpils z Łotwy. To chyba najmniejszy z chórów w tegorocznej edycji, bo wystąpił składzie trzyosobowym.

– Trafiliśmy w okres, gdy w Łotwie odbywają się liczne festiwale muzyki ludowej, tradycyjnej, dlatego też część naszych chórzystów musiała pozostać w kraju – tłumaczy dyrygent Wasilij Wołkow. – Ale nie chcieliśmy odpuszczać Białegostoku, tym bardziej, że naszą misją jest popularyzacja starodawnego śpiewu.

Rozmawialiśmy z dyrygentem, gdy dokonywał wspólnie ze swoimi chórzystami wpisu do festiwalowej kroniki, a robili to wspólnie. Gdy długopis chwycił Andrejs Selickis, dyrygent nie omieszkał wspomnieć o tym, że jego przyjaciel także komponuje muzykę cerkiewną.

 – Andrejs pisze znakomite utwory. Znamy się wiele lat i choć ja jestem staroobrzędowcem, a on jest dyrygentem chóru w prawosławnej cerkwi, śpiewamy razem i się przyjaźnimy – dodał dyrygent.

Zespół na scenie w Białymstoku prezentował dawne utwory z zachowanych starych ksiąg, głównie znamiennego raspiewu, w tym mieliśmy okazję wysłuchać  „Slavlenija na Rożdiestwo Chrystowo” pomorskiego raspiewu.

– Pomorski raspiew jest jeszcze starszy niż większość utworów, które zaśpiewaliśmy – tłumaczył dyrygent. – A śpiewamy i poszukujemy, aby nie zapominać o tej kulturze muzycznej, zwłaszcza, że u nas tak mało młodych ludzi zostało. Ktoś musi brać na siebie odpowiedzialność.

W tym duchu wypowiadali się też dyrygenci kolejnych chórów, w duchu poczucia misji, konieczności zachowywania narodowej tożsamości poprzez muzykę i kulturę. Kolejnym wykonawcą był Koptyjski Chór „Harfa Dawida”. Amerykańscy wykonawcy dotarli do Białegostoku aż z Norristown w stanie Pensylwania. Ich występ był przygotowany jako opowieść uwzględniająca najważniejsze zdarzenia z historii początków chrześcijaństwa, od początków, jakim było słowo, poprzez takie momenty jak zwiastowanie Marii, hymny bożonarodzeniowe i wielkanocne, skończywszy na zmartwychwstaniu.

– To dla nas zaszczyt móc zaprezentować się wśród tak ciepłych, gościnnych ludzi na takim wydarzeniu – podkreśliła tuż po zejściu ze sceny prowadząca chór Maria Awadalla.

Sama śpiewa od dzieciństwa. Ma za sobą 8 lat edukacji muzycznej, ale nie ukończyła szkół na kierunku dyrygentura.

– Dokształcałam się sama w tym zakresie, ale jestem tylko do pomocy, najwięcej zależy od zespołu.

A zespół w tym przypadku nie jest typowym chórem. To grupa ludzi, która kultywuje swoje tradycje, dba o spuściznę przodków łącząc różne elementy, które dziś ich konstytuują.

– Rozmawiamy po arabsku, bo taki jest współczesny język Egiptu, ale pod względem religijnym jesteśmy koptami i wyznacznikiem jest dla nas starożytna tradycja egipska.

Koptyjski chór obdarował publiczność dużą dawką optymizmu i radości bycia na scenie w nowej dla siebie sytuacji, co oczywiście publiczność wspaniale odwdzięczyła.

Po raz pierwszy na takiej scenie i takiego formatu wydarzeniu stanął także Bizantyjski Chór “Paisjusz Wieliczkowski” z Rumuńskiego miasta Iaşi. Dyrygentem i współtwórcą chóru jest Dorin Ionescu, od 15 latu związany ze śpiewem bizantyjskim. Nauki pobierał i zdobywał doświadczenie w najsłynniejszym chyba rumuńskim chórze „Byzantion”, ale dojrzał do momentu, by stworzyć chór, w którym będzie prezentował wyłącznie muzykę, która go żywo interesuje. Znalazł sprzymierzeńców tej idei i dziś, dopiero drugi rok, tworzą chór, dla którego najważniejsza postacią i historycznym punktem odniesienia jest święty Pajsjusz Wieliczkowski. W repertuarze chóru znajdziemy utwory kompozytorów, którzy pośrednio lub bezpośrednio związani byli z postacią tego świętego, tworzyli nową jakość w bizantyjskiej kulturze muzycznej dbając o szczególny pierwiastek rumuński.

– Czujemy, że w jakiś sposób dbamy o kulturę narodową – mówi Dorin Ionescu. – Zresztą mam poczucie, że jest taki trend w naszym kraju, że podkreśla się elementy narodowe, poszukuje się. Ja co prawda jestem tylko wykonawcą muzyki, ale poprzez muzykę też osiągamy cele.

Bizantyjski repertuar zakończyło wykonanie „Aszcze i wo grob” z „Jutrzni” Krzysztofa Pendereckiego.

 – To było bardzo trudne dla nas wyzwanie – z uśmiechem stwierdził dyrygent i wymownie spojrzał na Silviu Startulata, jednego z chórzystów, który poprowadził w roli dyrygenta to wykonanie.

 – Ja zaśpiewałem tu partię basu profundo, a Sliviu zadyrygował. A to dlatego, że partytura tego utworu totalnie odbiegała od tego, do czego przywykliśmy. Silviu ma doświadczenie operowe i potrafił uporać się z tym zapisem i z czasem udało nam się ten utwór opanować. Jesteśmy dumni, że mogliśmy go wykonać na festiwalu, choć oczywiście wybiega poza nasze codzienne zainteresowania muzyczne.

Z Rumunii na koniec przenieśliśmy się do Mołdawii. Stosunkowo młody chór „Art Vox” z Kiszyniowa tworzą przyszłe wokalistki z Wydziału Dyrygentury Chóralnej i Wokalistyki Centrum Doskonałości Edukacji Artystycznej im. Ștefana Neagi.

– Brakowało nam mniejszego, kameralnego chóru i spośród większego zespołu udało nam się wyłonić chór wokalistek. Tak powstał nasz chór – opowiada  dyrygent Ștefan Macovei.

A na pytanie, jaki miał cel przyjeżdżając w tym roku do Białegostoku, odpowiedział bez zastanowienia:

–  Chciałbym dawać odczuć ludziom to, czego nie widać.

Tak mówił o kompozycjach, które na początku są zapisem nutowym, ale wyłania się z tych zapisów coś niezwykle emocjonującego.

 – To daje nam olbrzymią radość. Na początku przeżywałem przyjazd i występ, bo pierwszy raz występuję tu jak dyrygent, w ubiegłym roku byłem tu z innym chórem jako chórzysta. Al. Potem pomyślałem, ze nie ma sensu przeżywać, trzeba po prostu zaśpiewać najlepiej jak potrafimy. To był wspaniały czas.

Ștefan Macovei śpiewa w cerkwi i monastyrze, dlatego też modlitewny charakter wykonań muzyki cerkiewnej jest dla niego naturalny.

– Scena to nasz ołtarz – puentuje rozmowę.

Po krótkiej przerwie publiczność ponownie zajęła miejsca, by wysłuchać szczególnego koncertu. Chór reprezentujący Wolną Białoruś wykonał kilkanaście utworów napisanych przez białoruskich kompozytorów, a wśród nich znaleźli się Mikoła Kulikowicz, Alaksiej Turnakou, często pojawiająca się w programach festiwalowych chórów Irina Denisowa, ale też mało znani kompozytorzy, których warto było poznać tego wieczoru.

Koncert był wzruszający. W obliczu prawdziwego zniewolenia Białorusinów zwieńczenie go duchowym hymnem, którego tekst napisała emigracyjna poetka Natalla Arsieniewa, było symboliczne. Nie mniej istotny dla ducha koncertu był fakt, że najważniejsze modlitwy jak „Wierzę” czy  „Ojcze nasz” wykonane były po białorusku.

– Bardzo mnie stresowało to wyzwanie – przyznała po koncercie dyrygentka Galina Kazimirouska. – Uprzedzałam, że nasz chór jest nieliczny, że nie mamy przestrzeni i możliwości, by realizować regularne próby i godne przegotowanie tego materiału było bardzo trudne, ale prof. Twardowski posadził mnie przed sobą, pokazał utwory i powiedział, że taki ma pomysł. Wiele z tych utworów było dla mnie odkryciem. „Chwalicie Imia Hospodnie” raspiewu Monasteru w Jabłecznej jest tak przejmujący i piękny, że na stałe wejdzie do nasze go repertuaru.

Galina Kazimirouska to niezwykła idealistka, która „wierzy w cud”.

 – Tak, liczę na cud. Chciałabym, aby moi chórzyści znaleźli stabilność. Część z nich to zawodowi śpiewacy, ale w Białorusi nie mogą ani pracować, ani żyć, część tam mieszka, ale też nie mogą uprawiać zawodu. W Polsce także są „skazani” na chór amatorski, bo póki co innej alternatywy nie ma.

Chór, choć spotyka się nieregularnie, ale się nie poddaje się zapraszając do zespołu innych zapaleńców.

– Obok Białorusinów mamy w zespole też śpiewaków z Ukrainy, Polski, a nawet Anglii. Pokazujemy im swój białoruski świat, a jednocześnie pełnimy rolę ambasadora białoruskiej kultury.

W tej roli chór wystąpił podczas 42. Edycji festiwalu, ale musimy też podkreślić, że w obliczu tragedii, które dzieją się za naszymi wschodnimi granicami takie gesty jak koncert „Mahutny Boża” są ważne i potrzebne.