Trudno znaleźć słowa, które wyrażą radość i dumę towarzyszącą organizatorom 40., jubileuszowej edycji Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” 2021. Ale bezsprzecznie je odczuwali, zwłaszcza w chwili wieńczącej koncert inaugurujący Festiwal, gdy wspólnie – pomysłodawca i dyrektor Festiwalu, Mikołaj Buszko oraz dyrektor Biura Organizacyjnego Festiwalu, Irena Parfieniuk – stanęli przy mikrofonie dziękując za pierwszy po 21 latach koncert Białymstoku w wykonaniu Chóru Filharmonii Narodowej.

Zanim jednak na scenie pojawił się gość Inauguracji z głośników popłynął festiwalowy dżingiel „S nami Boh”, w ślad za którym na scenie pojawił się chór dziecięco-młodzieżowy pod dyrekcją Ewy Barbary Rafałko.

Młodzi śpiewacy wykonali jeden z najstarszych i najbardziej symbolicznych utworów polskiej liryki religijnej. To tradycja, że festiwal, który wyrósł z wielokulturowej tradycji pogranicza, ale jednak powstał w Polsce i to jej różnorodność podkreśla i promuje, rozpoczyna się „Gaude Mater Polonia”.

Młodzi artyści nie tylko odważnie rozpoczęli jubileuszowy festiwal, ale też stali się symbolem dbałości o przekaz międzypokoleniowy oraz wsparcie zainteresowania chóralistyką wśród młodych ludzi, które są częścią misji Festiwalu, co podkreślała na scenie Ilona Karpiuk wprowadzając w ten uroczysty wieczór widownię zebraną w Sali koncertowej Opery i Filharmonii Podlaskiej przy Podleśnej 2.

To od lat festiwalowy dom, w którym organizatorzy, ale i publiczność czują się jak u siebie, a wykonawcy wypełniają śpiewem znane ściany dawnej Filharmonii. Na scenie tradycyjna aranżacja – ikonostas, który odsyła nas do wnętrz świątyń, które na całym świecie są miejscem modlitw i różnych rodzajów śpiewu, o czym nie zapomina i co uwydatnia Festiwal.

Wszystko to jest możliwe, dzięki ogromnemu wsparciu ludzi i instytucji, o czym wspomniała prowadząca przytaczając nazwy wszystkich partnerów, sponsorów i patronów tegorocznej edycji. Przypominając niezmienną formułę spotkania, którą jest konkurs przywołała także nazwiska szacownego jury, które również w roku jubileuszowym przysłuchiwać się będzie zmaganiom chórów i wskaże najdoskonalsze wykonania i interpretacje.

Na scenie chwilę później pojawił się pomysłodawca i Dyrektor Festiwalu, Mikołaj Buszko.

Przywitał znakomite grono gości na czele z wicemarszałkami Senatu X kadencji: Gabrielą Morawską-Stanecką i Bogdanem Borusewiczem.

Wspominając czas i ludzi zauważył nieubłaganie uciekający czas i liczne pożegnania z bliskimi Festiwalowi osobami, dlatego też Mikołaj Buszko zaproponował uczczenie ich pamięci minutą ciszy.

Zaszczyt otwarcia Festiwalu przypadł w udziale jednemu z gospodarzy. W imieniu Prezydenta Tadeusza Truskolaskiego i swoim, wiceprezydent Białegostoku, Zbigniew Nikitorowicz, wypowiedział magiczną formułę otworzył tegoroczną edycję.

Równo o 19:00, razem z wydarzeniami na scenie przy Podleśnej 2 wystartowała transmisja wydarzenia, a był to szczególny koncert. „Muzyczne perły prawosławia” kojarzą się dla stałych bywalców z kolekcją festiwalowych hitów, i choć to słowo z pozoru nie przystoi, to są jednak utwory, które na stałe wpisały się w program festiwalowych przesłuchań i koncertów specjalnych, czy zostały zapisane na licznych wydawnictwach płytowych. Słyszymy „Siej dień” Diechtiarowa i chcemy śpiewać razem. I choć jako widzowie śpiewamy jedynie w myślach, to melodie te i harmonie zostawiają w nas swój ślad wyryty w sercu.

Koncert, który zaproponował Mikołaj Buszko pełen był wspaniałych, często unikalnych wykonań.
– Wydaje mi się, ze to było pierwsze tak poważne zderzenie tego chóru z muzyką cerkiewną – relacjonował Polskiemu Radiu Białystok swoje pierwsze wrażenia prof. Romuald Twardowski.

– Dotychczas wykonywaliśmy jedynie pojedyncze utwory, to zaproszenie było dla nas prawdziwym wyzwaniem – przyznał po koncercie Bartosz Michałowski, od 2017 roku Dyrektor i Dyrygent Chóru Filharmonii Narodowej.
Chór ów w tym roku świętuje swoje 120-lecie istnienia i wydaje się niezwykle ciekawym, że po tylu latach pracy, po tylu zaśpiewanych koncertach i odwiedzonych krajach wciąż pojawiają się wzywania.
– Wymowa poszczególnych utworów sprawiła najwięcej trudności – dodał dyrygent, – ale mieliśmy dwoje konsultantów, w tym jedną Podlasiankę, która wyznaje prawosławie, to był znakomity punkt odniesienia. Czasami mówiła, słuchając naszego śpiewu, że czuje się prawie jak w cerkwi.

I rzeczywiście koncert Chóru Filharmonii Narodowej wywarł olbrzymie wrażenie na słuchaczach. Koncert składał się z trzech części, a każda stanowiła pewną odrębną całość.

Koncert rozpoczęło „Priidite pokłonimsia” S. Rachmaninowa. To wezwanie wiernych na nabożeństwo symbolicznie zawezwało słuchaczy do uczestniczenia w święcie jubileuszu Festiwalu zapraszając na kolejne dni przesłuchań i prawdziwą ucztę dla miłośników muzyki chóralnej. Następnie usłyszeliśmy w wykonaniu męskiej części Chóru „Błażen muż” – napiew Kijewsko-Pieczerskiej Ławry oraz „Tieło Chrystowo” z Irmołogionu Supraskiego.

W obu utworach partię solową wykonał Łukasza Kocur. Trzeba przyznać, że interpretacja „Tieło Chrystowo” z wręcz transowo wykonaną linią basu w tle oraz głosem Łukasza Kocura przeniosła nas niemal do XVI-wiecznej świątyni.

W tej części usłyszeliśmy także Gruziński troparion „Chrystos Woskriesie”, „Otcze nasz” autorstwa skrzypka, duchownego i kompozytora, Fiodora Dubiańskiego, a także prawdziwe wzywanie dla wykonawców – Bortniańskiego „Da Woskresniet Bog” oraz niezywkle radosne, idealne na uroczysty dzień „Siej dień” Stiepana Diegtiarowa.

W drugiej części spotkania z warszawskimi chórzystami pod dyrekcją Bartosza Michałowskiego usłyszeliśmy cztery niezwykle uduchowione utwory. Na początek wreszcie piękne forte podczas „Wieruju” z liturgii Piotra Czajkowskiego, utwór, którego tekst niebawem będzie miał 1700 lat.

Zabrzmiał pięknie kantyk Św. Symeona „Nynie otpuszczajeszi” z muzyką Karola Szymanowskiego, a także kolejną wersję „Otcze nasz”, do której muzykę napisał emigracyjny duchowny Nikołaj Kiedrow.
– Choć cały koncert wzbudzał w nas olbrzymie emocje, to właśnie ten utwór poruszył mnie w sposób szczególny – mówił o kompozycji Kiedrowa Bartosz Michałowski.
Tę cześć zwieńczyło wykonanie anielskiej pieśni „Swiatyj Boże”. Kompozycja Ludomira Michała Rogowskiego skomponowana w Dubrownika została znaleziona po latach w Belgradzie, a po raz pierwszy wykonana nie gdzie indziej, a na MFMC „Hajnówka”.

Zanim Chór Filharmonii Narodowej rozpoczął trzecią część koncertu na scenie ponownie pojawił się Mikołaj Buszko. Z uwagi na trudną sytuację w Białorusi w tym roku wielu artystów stamtąd nie przybędzie, dlatego też dyrektor Festiwalu postanowił w inny sposób zaakcentować ich znaczenie dla Festiwalu, podziękować i wyrazić wsparcie. Chór pod dyrekcją Bartosza Michałowskiego wykonał religijny hymn Białorusi z muzyką Mikoły Rawieńskiego do tekstu Natalli Arsieniewaj. Po raz pierwszy wykonał go w 1990 r. Państwowy Kameralny Chór Białorusi pod dyr. tegorocznego jurora obecnego na Inauguracji – Igora Matiuchowa.

Ostatnia część koncertu poświęcona była współczesnym kompozytorom. Na otwarcie zabrzmiało „Strannoje Rożdiestwo” G. Swiridowa. Zaraz po nim okazja, by wspomnieć postać niezwykle utalentowanej, odważnej ukraińskiej kompozytorki, wieloletniej jurorki i oddanej przyjaciółki festiwalu, bowiem goście wykonali „Błagosłowi dusze moja Gospoda” Łesi Diczko. Każdy utwór w tej części ma znaczenie szczególne. W 2004 roku widzowie festiwalu usłyszeli pełny koncert z twórczością brytyjskiego kompozytora Sir Johna Tavenera, a podczas inauguracyjnego wieczoru zabrzmiała jego „Pieśń dla Ateny”, wykonywana między innymi na pogrzebie Księżnej Diany. Synonimem współczesnej muzyki cerkiewnej jest także twórczość Maestro Krzysztofa Pendereckiego. Na tym koncercie nie mógł zabrzmieć inny utwór niż napisany na prośbę Mikołaja Buszko „Iz głubiny wozwach”, wykonany w 2015 roku podczas jubileuszu Maestro na Festiwalu. Gromkimi brawami i niezwykle emocjonalnym przyjęciem ze strony kompozytora spotkało się wykonanie „Osanna II”. Utwór napisał Romuald Twardowski, który dziś dzielił się tą radością ze słuchaczami w Sali.

Koncert zakończyło wykonanie szczególne. Tylko raz zdarzyło się usłyszeć ten utwór, gdy wykonywał go Chór Państwowego Radia i TV Białorusi pod dyrekcją prof. Wiktora Rowdo. Teraz Chór Filharmonii Narodowej pod dyyrekcją Bartosza Michałowskiego w fenomenalny sposób wykonał „Dnies’ Chrystos”Wasilija Titowa i przyniósł nam wszystkim szczególne przeżycia.

Owacjom nie było końca. Na bis dyrygent wybrał niezwykle radosne „Siej dień”, a wieńcząc spotkanie ku uciesze organizatorów i widzów zgromadzonych w Sali Chór Filharmonii Narodowej zaśpiewał „Mnohaja leta”.

To najlepsze dla nas życzenia na najbliższe dni, a organizatorom podziękowania, bo jak powiedział prof. Twardowski: – To, że ten Festiwal się odbywa to rodzaj cudu w tych warunkach i czasach. Marzę jedynie o tym, by wszystkie chóry dojechały i by każdy z nich wykonał to, co zaplanował.

Fot. Michał Kość/Agencja Wschód

Drugi dzień Festiwalu, to spotkanie poświęcone prezentacji najnowszych wydawnictw festiwalowych oraz projekcja archiwalnych filmów festiwalowych.

Na kilka minut przed godziną 15:00 do Sali Kameralnej Filharmonii Podlaskiej przybyli pierwsi zainteresowani. Pośród kilkudziesięciu uczestników  znaleźli się m.in.  ks. Jerzy Szurbak – kierownik artystyczny i dyrygent Warszawskiego Zespołu Muzyki Cerkiewnej,  prof. Powilas Gylis – dyrygent, Prorektor Litewskiej Akademii Muzyki, Zasłużony Artysta Litwy,  prof. Igor Matiuchow – dyrygent, Zasłużony Działacz Sztuk Białorusi,  profesor Katedry Dyrygentury Chóralnej Państwowego Konserwatorium w St. Petersburgu oraz profesor Romuald Twardowski.

Po chwili oczekiwania zebranych w Sali przywitał Dyrektor Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej “Hajnówka” pan Mikołaj Buszko.

Spotkanie podzielone zostało na dwie części. W pierwszej prof. Romuald Twardowski  zaprezentował dwie wydane  ostatnio płyty CD ze skomponowaną przez siebie muzyką cerkiewną:

1 . “Liturgia Świętego Jana Złotoustego” w wykonaniu Państwowej Akademickiej Kapeli Chóralnej im. A. Jurłowa  z Moskw pod dyr. Gienadija Dmitraka.  Profesor opowiedział  o swoim dziecięcym wileńskim  obcowaniu  z muzyka cerkiewną, o pierwszej po wojnie skomponowanej przez siebie “Małej Liturgii prawosławnej’ , innych skomponowanych  przez siebie utworach będących pokłosiem wieloletniej obecności na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Cerkiewnej “Hajnówka” oraz o okolicznościach  powstania  “Liturgii“ zwanej Kijowską , jej pierwszych wykonaniach w Kijowie przez chór “Kijów” oraz  w czasie MFMC w Białymstoku,  skąd pochodzi nagranie na  prezentowanej płycie.

2 . “Muzyka cerkiewna Romualda Twardowskiego”  w wykonaniu Chóru “Schola Cantorum Gedanensis” z Gdańska pod dyr. prof. Jana Łukaszewskiego. Profesor opowiadał o wyborze repertuaru, okolicznościach koncertu i wykonawcach.   Przypomniał  również wydany  25 lat temu dwupłytowy album pt.” Iże Chieruwimy” z wybranymi przez siebie najciekawszymi utworami wykonanymi na Festiwalu w latach  poprzednich. W związku z wyczerpaniem nakładu omawianego albumu zasugerował konieczność jego wznowienia. W Kameralnej sali Filharmonii zabrzmiały najciekawsze wybrane przez kompozytora utwory z trzech prezentowanych płyt.

Z kolei prowadzący spotkanie Mikołaj Buszko zaprezentował  CD “Wo Carstwii Twojem” – Koncert Pamięci Krzysztofa Pendereckiego oraz przedstawił wydawnictwa tegorocznego Festiwalu tj. program – folder i 47.  z kolei,  tegoroczny numer  Gazety Festiwalowej.

 Wywiązała się ciekawa dyskusja oraz padły pytania na które odpowiadał prof. Romuald Twardowski. Zebrani nagrodzili wypowiedzi kompozytora rzęsistymi brawami.

Pierwsza część spotkania zajęła dużo czasu dlatego organizatorzy stanęli przed dylematem wyboru najciekawszego  z kilku przygotowanych archiwalnych  filmów.  Wybrano  zrealizowany w 1995 roku film Tamary Sołoniewicz “Wyznania Duszy”. Po jego obejrzeniu ozwały się ponowne oklaski.

Fot. Michał Kość/Agencja Wschód

W pierwszym dniu przesłuchań konkursowych 40. edycji Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” w Białymstoku zaprezentowało się sześć chórów i choć reprezentowały 4 kraje, to można śmiało powiedzieć, że było to ukraińskie popołudnie. Przedstawiciele ukraińskiej kultury, którzy nie omieszkiwali w swoich programach wykonywać utworów autorstwa ukraińskich kompozytorów, reprezentowali chóry parafialne z Rumunii i Warszawy, a także chór amatorski świeckich z ukraińskiego Charkowa. Spojrzymy szerzej na te festiwalowe niuanse, ale zacznijmy te przesłuchania chronologicznie, a pierwszym wykonawcą był Zespół Staroobrzędowców „Unison” z Daugavpils w Łotwie. Artyści w przeszłości zdobyli już laury festiwalowe, ale tym razem stanęli w obliczu nowego wyzwania, ponieważ zespół prowadzi aktualnie nowy dyrygent, a jest nim o. Nikołaj Wasiliew, duchowy mentor społeczności staroobrzędowców Rygi, ale co ciekawe, także Suwalskiego Kościoła Staroobrzędowców.

Kolejni na scenie zaprezentowali się wierni Ukraińskiej Parafii Prawosławnej z miejscowości Syhot w Rumunii. Chórem parafialnym, który wystąpił w festiwalowym konkursie kieruje prof. Margareta Lauruc, żona proboszcza lokalnej parafii, a jednocześnie nauczycielka w miejscowej szkole.

 – Jesteśmy bardzo zwartą i liczną społecznością i mieszkamy tuż przy granicy z Ukrainą – zauważyła prof. Lauruc w odpowiedzi na pytanie o to, jak wygląda życie lokalnej społeczności. – To bardzo dużo niewielkich miejscowości, a w każdej jest ukraińska cerkiew, a w większej miejscowości, nawet trzy cerkwie. Dotychczas przeważnie służby odbywały się w języku cerkiewno-słowiańskim, ale coraz mniej młodych ludzi rozumie ten język, dlatego coraz częściej w cerkwiach przechodzi się na język ukraiński.

Prof. Margareta Lauruc za swoją pracę została odznaczona dyplomem specjalnym Patriarchy Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego, Daniela. Z wielką radością Festiwal także przyjął gratulacje od Patriarchy, a także podziękowania za ugoszczenie chóru z Syhotu i krzewienie kultury muzycznej i prawosławnej.

Kolejny ukraiński akcent to występ Chóru Cerkwi Uspeńskiej w Warszawie. Chór powraca na festiwal już z tytułem laureata. Od niemal 20 lat prowadzi go Łukasz Rejt, którego spotykamy w Białymstoku niezwykle pogodnego i zaangażowanego w swoją pracę, a może nawet misję.

Chór skupia warszawskich Ukraińców o różnym pochodzeniu, od zaaklimatyzowanych mieszkańców polskiej stolicy, przez ukraińskich studentów, po imigrantów z Ukrainy. Atrakcją dla słuchaczy przy takim spotkaniu jest z pewnością język ukraiński, który powoduje, że program koncertowy brzmi unikalnie.

Chór „In Laetitia” na Festiwal zawitał pierwszy raz. Póki co historia zespołu liczy sobie pięć lat, ale to pięć lat, do których przywiodła pasja śpiewu. Założyciele chóru mieli za sobą doświadczenia śpiewu i na pewnym etapie życia doszli do wniosku, że chcą powrócić do dawnego hobby.

Tak powstał chór „In Laetitia”. Nie dla wszystkich repertuar cerkiewny był nowością, ale dyrygentka chóru, Barbara Kucharczyk, przyznaje, że dla niej to było pierwsze, ale zarazem niezwykłe zetknięcie z tą muzyką.

– Spojrzałam w nuty, a tam było wszystko, muzyka i uczucia – wspominała dyrygentka. – Nie musiałam nic robić, tylko odczytać nuty, a już potem wszystko płynęło.

Zauważalna w wykonaniach tego młodego, ambitnego zespołu była grupa basów.

 – A to już chyba boska pomoc – zaśmiała się szczerze Barbara Kucharczyk. – Jeszcze przed pandemią mieliśmy tylko jednego basa, a dziś akurat tego chórzysty już nie ma, ale mamy całą grupę, z którą mogliśmy się przygotować do festiwalu.

Chór najczęściej wykonuje muzykę Jana Sebastiana Bacha, ale dzięki Festiwalowi w jego repertuarze pojawiły się utwory Bortniańskiego, Lwowskiego czy Czajkowskiego, które z pewnością zostaną z nim na dłużej. Na chwałę tej wspaniałej muzyce.

Kolejny występ był szczególny. Na scenę chór wprowadził duchowny, Zespół Wokalny „Consonans” stanął w zwartej grupie, by siebie nawzajem nasłuchiwać. Pośrodku stanęła dyrygentka i zarazem solistka, Witalina Duda. Dyrygenta na co dzień pracuje jako kierownik muzyczny w przedszkolu i szkole podstawowej dla dzieci z problemami ze wzrokiem, a cały chór tworzą osoby niewidome bądź niedowidzące.

 – To nasza perła – mówi o zespole jego duchowy opiekun, który także opiekuje się zespołem podczas przyjazdu na Festiwal. – To wspaniali ludzie, a każdy z nich ma poważną pracę, osiągnęli sukces, proszę sobie wyobrazić, że mamy tu czterech prawników.

 – Czekaliśmy dwa lata na przyjazd do Białegostoku – przerywa jeden z chórzystów. – I się udało wreszcie.

Występ dla artystów, choć nie pierwszy w ich krótkiej karierze, miał olbrzymie znaczenie, bo i muzyka duchowa stanowi część ich repertuaru, a i jako zespół ćwiczą i występują, by godnie reprezentować swoje środowisko.

 – Pamiętajcie, że jesteście tu przede wszystkim na radość słuchaczom, to jest Wasza misja – wspierał przed wejściem chórzystów duchowny. I dodał: – W Ukrainie nie ma systemowego wsparcia, które by znacząco ulżyło w życiu niewidomym, ale my mamy mocno wspierające środowisko, jak na przykład sponsorów, dzięki którym możemy tu być.

 – Dziadek jednego z naszych sponsorów zginął podczas wojny w Białymstoku – dodali. Dlatego wybieramy się na cmentarz, gdzie zostali pochowani sowieccy żołnierze, by odsłużyć krótką modlitwę w jego intencji.

A występ był niezwykle przejmujący. Usłyszeliśmy nie tylko znane już utwory, ale także takie gruzińskie „Chrystos Woskresie”, które opracowała sama dyrygentka czy „Triswiatoje” Seraphima Bit-Haribiego w języku aramejskim. Jak w rzadko którym chórze w tym przypadku widać było, że artyści śpiewają całym ciałem i duszą, a z Festiwalu do Charkowa wrócą usatysfakcjonowani.

Dzień przesłuchań zakończył Chór Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Od pierwszych nut widać było olbrzymią radość, która towarzyszyła wykonawcom.

 – Bo my się przede wszystkim przyjaźnimy – skwitowała dyrygentka, Joanna Gutowska – Kuźmicz. – I czerpiemy radość z tych spotkań i dzielenia się pasją.

Przygotowania do konkursu nie były łatwe w ich przypadku.

 – Mieliśmy miesiąc na przygotowanie repertuaru – dodała dyrygentka. – Uczelnia zezwoliła na spotkania niedawno i mogliśmy wznowić próby, a więc czasu było naprawdę niewiele.

Efektem tego krótkiego czasu był fakt, że w ostatnim utworze zamykającym program konkursowy, a mianowice „Carice moja” Romualda Twardowskiego dyrygentka dyrygując wykonała jednocześnie partię solową.

 – Wzięłam na siebie odpowiedzialność, nie było to komfortowe, ale też nie chciałam, aby solistka, która przygotowywała tę partię nosiła potem brzemię, że coś poszło nie tak, właśnie z uwagi na tak krótki czas – dodała.

Ale przyznają, że ten repertuar jest niezwykły, dlatego ten już poświęcony czas przysłuży się promocji muzyki cerkiewnej, a przyszli słuchacze Chóru Uniwersytetu Rolniczego będą mieli szansę usłyszeć cerkiewne utwory Czesnokowa, Rachmaninowa, Parta czy Twardowskiego.

Fot. Michał Kość/Agencja Wschód

Drugi dzień przesłuchań konkursowych jubileuszowej edycji Festiwalu był oczywiście pełen gości, którzy zdobywali już festiwalowe laury, a jednocześnie przepełniony refleksjami i doświadczeniami, którymi chętnie dzielili się dyrygenci zaproszonych chórów.

Na scenie jako pierwsi pojawili się najmłodsi uczestnicy z Wilna i ukraińskiego Tarnopola. Dziecięcy Chór Wileńskiego Centrum Kulturalnego  oraz Litewskiego Radia i Telewizji nie raz był nazywany najlepszym chórem dziecięcym Litwy.  Potwierdzają to także laury zdobyte na MFMC „Hajnówka”, tym razem w Białymstoku chór pojawił się po 5 latach, a poprzednie zmagania festiwalowe pamięta tylko dwoje młodych chórzystów.

 – Jesteśmy niezwykle radzi, że mogliśmy tu przyjechać, zawsze jesteśmy, a po tych trudnych pandemicznych przeżyciach, tym bardziej – powiedziała tuż po występie Regina Maleckaite, która od 1992 roku kieruje chórem, a co za tym idzie wychowała mnóstwo pokoleń młodych chórzystów. – Przychodzą do nas w I-II klasie, bez przygotowania i przez cztery lata formujemy z nich chórzystów – dodała dyrygentka.

Przyznała także, że liczba chórzystów znacząco spadła, nie tylko w jej chórze, ale to ogólna popandemiczna tendencja, na szczęście pomału da się odczuć, że młodzi ludzie powracają do różnych aktywności. A po niemal 2 latach bez koncertów przyjazd do Białegostoku był znakomitą motywacją dla dyrygentki i młodych chórzystów.

„My trymalisia dostojno” – powiedziała  Angela Doskocz swoim młodym śpiewakom, których zebrała w wąskim korytarzu od razu po zejściu ze sceny.

– Zawsze tak robicie? – spytaliśmy zaciekawieni.

– Często, ale też czułam, że po tym występie jest taka potrzeba. Dzieci schodziły ze sceny i widać było, jak wypuszczają powietrze, niektórzy podchodzili się przytulić. Przygotowałam bardzo trudny program, oprócz „Otcze nasz” Leontowycza wszystkie utwory zostały napisane przez współczesnych kompozytorów.

Chór przygotowywał się dłużej nich ich wileńscy koledzy, którzy zaczęli pracę na początku września.

– Pracowaliśmy na przestrzeni kilku miesięcy, w małych grupach – tłumaczyła  dyrygentka,  – choć oczywiście z wakacyjna przerwą.

Chór w 2013 roku także uczestniczył w Festiwalu. Tamtą wizytę z obecnych chórzystów pamięta tylko jedna dziewczyna, która dziś jest już studentką, ale wybrała się z chórem w jeszcze jedną podróż, do Białegostoku właśnie.

– Wtedy prowadziliśmy chór razem, ja i mój mąż, ale niestety Izydor zmarł i dziś jestem sama, ale rozmawiając o przygotowaniach przypomniała mi się taka anegdota. Kiedyś ktoś zapytał Izydora, jak długo trzeba przygotowywać dzieci do takiego występu. Odpowiedział: 2 miesiące i całe życie.

To bardzo filozoficzna myśl, która odsyła nas do procesu formowania człowieka, młodej osobowości, do doświadczenia, a warto podkreślić, że o duchowym doświadczeniu wspominali dziś wszyscy dyrygenci.

Inne doświadczenia ma Ukraiński Męski Zespół „Żurawli.”

 – O tym, z jakimi emocjami, przywiązaniem i chęcią tu przyjeżdżamy niech świadczy fakt, że śpiewaliśmy w zespole 36 osób, a zwykle jest nas ok. 10 mniej. Wszyscy musieli zorganizować sobie wolne na 4 dni. To niełatwe, a jednak się udało – przyznał Jarosław Wujcik, który kiedyś przyjeżdżał na Festiwal jeszcze jako chórzysta zespołu, a nawet przywoził licealistów z Legnicy. – Co się zmieniło od ostatnich wizyt? Proszę spojrzeć, jakim jesteśmy odmłodzonym zespołem. Jest z nami chórzysta, który śpiewa niemal 50 lat, kilku z krótszym stażem, ale bardzo wielu młodych ludzi.

Obok mniejszości ukraińskiej w chórze swego miejsca, aklimatyzacji, realizacji pasji szukają także Ukraińcy, który w Polsce się uczą czy niedawno się osiedlili na stałe.

 – To też jest dla nad ważne doświadczenie, mamy inna mentalność, czasami idziemy innym drogami i warto poznać tę alternatywę proponowaną przez nowych chórzystów.

W repertuarze chóru znalazły się utwory już wykonywane, ale nie tylko. Po raz pierwszy warszawscy chórzyści wykonali „Mołytwu” Wołodymyra Zubyckoho, współczesnego kijowskiego kompozytora, a „Anheł Wopijasze” Mychajło Werbyckoho śpiewali w wersji z rękopisu, który kilka lat temu odnaleziono we Lwowie.

Było czuć radość z tego spotkania, z muzyką i ze sobą. Podobnie w przypadku Chóru „Basilica Cantans” Archikatedry Wrocławskiej.

Jak powiedziała Mirosława Jura – Żegleń: „Jesteśmy tutaj, by czuć radość, ja tę radość widzę w oczach chórzystów”.

To specyficzny chór, z jednej strony przy Archikatedrze Wrocławskiej, ale nie służy oprawie wszystkich nabożeństw, bo mają też swobodę działania i koncertowania.

 – Dawno nie koncertowaliśmy, a ja dodatkowo niedomagam fizycznie, ale to spowodowało, że jestem bardziej wyczulona i nie chcę poddać się niebezpieczeństwu rutyny. Skoro kiedyś to już wykonywaliśmy, to wiem, jak zadyrygować. Nie, ja chcę, żeby to za każdym razem było nowe wykonanie, bo każdy utwór ma inna magię i chcę, byśmy ja czuli. A nasza droga jest zwykle pełna prób i błędów, bo to chór amatorski, więc do wszystkiego dochodzimy dłużej. Wykonywaliśmy 3 utwory z poprzedniego repertuaru, ale dla wielu chórzystów to zupełnie nowe rzeczy, więc trudno o powtarzalność.

Obok chórów amatorskich czy parafialnych w drugim dniu przesłuchań pojawiły się chóry uczelni muzycznej. Publiczność, a także festiwalowe jury, mogłi porównać dwa wykonania: Chóru „Nostro Canto” Instytutu Muzyki i Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Preszowie i Chóru Uczelni Muzycznej im. Jazepsa Medinsa.

Pierwszym dyryguje prof. Tatiana Švajková. Studia podyplomowe spędziła nawet w Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, gdzie kształciła się pod okiem wybitnych polskich dyrygentów, ale zdecydowanie bardziej związana jest ze Słowacją. Tam prowadzi kilka chórów, uczelniane, zawodowe, ale także chór parafialny prawosławnej Katedry pw. Aleksandra Newskiego.

 – Mój teść jest prawosławnym duchownym, dlatego muzyka cerkiewna jest nieodłączną częścią mego życia i pracy – dodała dyrygentka – i stąd mam w sobie taką potrzebę, by wykonywać tę muzykę.

Goście z Rygi, po raz drugi w Białymstoku, wyróżniają się tym, że mają dwóch dyrygentów. Chór Uczelni Muzycznej im. Jazepsa Medinsa prowadzą Janis Baltinš i Uldis Kokars.

 – Mamy dużo innych zajęć, więc czasami, gdy jednego nie ma, to jest drugi i to pozwala zachować ciągłość pracy.

Z powodów pandemicznych, podobnie jak chórzyści z Litwy, tak i łotewski chór wznowił pracę tuż przed Festiwalem, więc tempo pracy było duże.

 – Ale tu działa serce – przyznali dyrygenci. – Nie było czasu na ćwiczenie wymowy, powtarzanie, trzeba było słuchać, zapamiętać i śpiewać. Nieznajomość cyrylicy jest powszechna w młodym pokoleniu, ale muzyka cerkiewna ma w sobie siłę, która wciąga i chce się z nią pracować.

Muzyka cerkiewna ma też olbrzymią moc z perspektywy chórzystów dwóch uczelni, które kończyły dzisiejsze przesłuchania.

Mariusz Mróz, dyrygent Akademickiego Chóru Politechniki Gdańskiej postrzega ważną rolę tegorocznego Festiwalu w tym, że dzięki przygotowaniom i konkursowi chór będzie przygotowany do roku akademickiego, udało się zmobilizować do działania.

 – Jesteśmy tu kolejny raz, ale mam poczucie, że największym naszym wyzwaniem po powrocie na Festiwal jest pokazanie naszego rozumienia kultury, w której się przecież nie wychowaliśmy – opowiadał dyrygent, ale także tego, że nie zawiedliśmy, że  nie mamy się czego wstydzić i że nie zmarnowaliśmy czasu, który minął od ostatniego spotkania.

Mariusz Mróz wplótł także wątek prywatnej opowieści.

 – Muzyka cerkiewna jest w moim życiu od 30 lat. 15 lat temu trochę odszedłem od niej, myśląc, że skoro jestem chórem świeckim, to nie muszę, ale chórzyści sami się o nią upomnieli. I Już nie zamierzam o niej zapominać.

Muzyka cerkiewna jest także inspirująca dla Chóru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego, który prezentował się na scenie festiwalowej jako ostatni.

 – Na hasło „muzyka cerkiewna” zapala się nich na nowo iskierka – mówiła o studentach Irina Bogdanovich, która prowadzi ten studencki chór. – Mam poczucie, że dziś praca z chórem czy w ogóle młodymi ludźmi to ogromne wyzwanie, każdy oczekuje indywidualnego traktowania, większej uwagi, a to przecież w warunkach działalności chóru jest bardzo trudne. Autorytet załatwia wiele, ale trzeba go mieć.

Irina Bogdanovich zeszła ze sceny w wielkich emocjach, podobnie jak chórzyści.

– Bardzo przeżywaliśmy. Ja zawsze przeżywam wykonując muzykę cerkiewną. Ona jest szczególna i porusza  do głębi.

– Macie jakichś ulubionych kompozytorów, utwory?

– Oczywiście! każdy chce śpiewać Rachmaninowa, a zwłaszcza „Wsienosznoje bdienije”.

Irina Bogdanovich jeszcze długo opowiadała nam o wrażeniach swoich i chóru, ale warto jeszcze podkreślić jej słowa dotyczące istoty muzyki cerkiewnej.

 – Muzyka cerkiewna ma taki charakter, że pozwala na indywidualną ekspresję, mimo, że stanowimy zespół. Tu jest przestrzeń na różnice w tembrach głosów, ich mocy. Na tym polega jej odmienność od zachodnich kompozycji. Tam jest wszystko wymierzone jak od linijki, a w muzyce cerkiewnej, jest przestrzeń na samorealizację.

A my zapraszamy na kolejne dni Festiwalowe.

Fot. Michał Kość/Agencja Wschód

Trzeci, ostatni dzień przesłuchań konkursowych 40. Jubileuszowego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka” w Białymstoku od samego początku zapowiadał niezwykle interesująco. W programie znalazło się bowiem aż osiem chórów prezentujących różnorodne style wykonawcze.

Dzień rozpoczął się od występu chóru z Rumunii – Męski Chór  „Święty Jan Damasceński” pod dyrekcją o. Gabriela zaprezentował 5 utworów:

• Troparion św. Łukasza z Krymu

• Grigorios Stathis – Alleluja

• Petru Berechet – Maria, a Kirios meta sou

• Chiriac Ioandis -Swiatyj Boże

• Hieromnich Jan – Matka Boża

Chór został założony w 2008 roku z inicjatywy studentów z Aradu. Dyrygentem chóru od 2018 roku jest o. Gabriel Streulea – absolwent muzyki sakralnej i dyrygentury chóralnej Prawosławnego Seminarium w Aradzie oraz Bizantyjskiej Szkoły Muzycznej Archidiecezji Ateńskiej w Grecji.

Na licznie zgromadzoną w Sali Koncertowej Opery i Filharmonii Podlaskiej publiczność czekała nie lada niespodzianka. Otóż w programie tego dnia pojawił się chór z Angoli, który z niemałym trudem dotarł do stolicy województwa podlaskiego.

W programie chóru „Nova Alianca” z Luandy znalazło się pięć utworów:

• Władimir Diakow – Iże Chieruwimy

• Aleksandr Archangielski – Błagosłowi, dusze moja, Gospoda solo: Pedro Manuel Mavakala

• Aleksandr Archangielski – Chwalitie Imia Gospodnie solo: Pedro Manuel Mavakala

• Aleksandr Archangielski – S nami Bog (znamienny raspiew) solo: Carlos Kamena Sita

• Wasilij Staroruski – Wieliczajem Tia

Chór, którego nazwa w języku portugalskim oznacza „nowe przymierze” powstał w 2002 r. Składa się z ludzi tworzących kościelną społeczność połączoną wspólną misją, jaką jest głoszenie Ewangelii. Chór śpiewa w 6 narodowych językach. Dyrygentem Chóru od 2008 roku jest Rodrigues António Eduardo Babi.

W pierwszej części jury wysłuchało jeszcze dwóch występów: Chóru Akademickiego Politechniki Warszawskiej oraz Męskiego Chóru „Św. Efrem” z Budapesztu. Taka konfiguracja występów okazała się doskonałym zabiegiem artystycznym przed zbliżającą się przerwą i drugą częścią wieczoru.

Niezwykle liczny Chór Akademicki pod dyrekcją Dariusza Zimnickiego zaprezentował pięć utworów:

• Mykoła Dylecki – Woskriesienskij kanon – Woskresienija dien’

• Aleksandr Archangielski – Głasom moim ko Gospodu wozzwach

• Dmitrij Bortniański – Koncert nr 32, cz. 3 i 4

• Siergiej Rachmaninow – Nynie otpuszczajeszy solo: Jakub Kozioł – tenor

• Alfred Sznitke – Otcze nasz

Po niezwykle emocjonalnym występie chóru akademickiego mogliśmy wysłuchać najpopularniejszego węgierskiego chóru założonego w 2002 roku przez zdobywcę Nagrody Liszta oraz uhonorowanego tytułem Zasłużonego Artysty Węgier – Tamása Bubnó.

Zdobywca pierwszej nagrody MFMC w 2006 roku w kategorii chórów profesjonalnych. podczas Jubileuszowej Edycji Festiwalu wykonał:

• Dmitrij Bortniański – Sława w wysznich Bogu

• Boldizsár Csiky – De-nceputul lumieei dentîiu

• Romuald Twardowski – Chwalitie Imia Gospodnie

• János Boksay – Otcze nasz

• Tamás Bubnó – Rusińska kolęda z Zakarpacia

Pielęgnujący męską chóralistykę wielkich mistrzów Węgier chór swoim występem udowodnił, że relacje medialne o jego unikalnym brzmieniu nie są przesadzone, co swoimi brawami potwierdziła również zgromadzona w Sali Koncertowej publiczność.

Po kilkunastominutowej przerwie przyszedł czas na występy kolejnych chórów.

Jako pierwszy na scenie pojawił się Męski Chór „Logos” z Rygi.

Jego nazwa (w j. greckim – słowo, idea, nauczanie) symbolizuje jedność artystów i publiczności połączonych podczas koncertu wspólnym, duchowym przesłaniem. Jak się okazało, nazwa całkowicie oddawała charakter występu, którym zespół z Łotwy uraczył białostocką publiczność. W programie koncertu znalazły się:

• Maksim Kotogarow – Dusze moja, solo: Janis Kurševs

• Aleksandr Barajew – Stranen i proszliec jesm

• Diakon Aleksandr Žitnikov – Sud nad Chrystom, solo: Rihards Rudzitis, Janis Kurševs

• Ioann Senrok – Smert’ Chrysta na kriestie

• Aleksiej Lwow, opr. Prot. Ioann Senrok – Kyrie eleison

Drugim, występującym po przerwie zespołem był Kameralny Chór „United” z Kijowa. Chór składa się ze studentów i absolwentów kijowskiego konserwatorium.

Założycielem i dyrygentem Chóru jest Władysław Łysenko, który przygotował następujący program konkursowy:

• Romuald Twardowski – Błagosłowi, dusze moja, Gospoda

• Tatiana Jaszwili – Triswiatoje

• Maksym Bierezowski – Wsi jazycy

• Jewhen Stankowycz – Dostojno je

• Łesia Dyczko – Nechaj powni budut usta naszy

Jako przedostatni przed jury i publicznością zaprezentował się Chór „Cappella Musicae Antiquae Orientalis” z Poznania. Chór powstał w 1984 roku. Wykonał dotychczas ponad 530 koncertów w kraju i za granicą, odbył 46 zagranicznych tournée w 20 krajach europejskich. Specjalizuje się w wykonaniu muzyki cerkiewnej XVIII-XX ww. Uczestnik kilkudziesięciu festiwali w kraju i za granicą, pięciokrotny laureat, w tym dwukrotny zdobywca pierwszej nagrody na MFMC.

Dyrygentem Chóru od początku jego istnienia jest prof. Leon Zaborowski, Juror 39. MFMC, który na ten wyjątkowy wieczór przygotował rozbudowany program koncertowy:

• Michaił Ippolitow-Iwanow – Błagosłowi dusze moja Gospoda

• Dmitrij Bortnianski – Tiebie pojem

• Aleksandr Archangielski – Swietilien Rożdiestwu Chrystowu

• Romuald Twardowski – Radujtiesia wsi ludije

• Aleksandr Tretiakow – Jedinorodnyj Synie

• Paweł Czesnokow – Swiatyj Boże z Liturgii op. 42

• Dmitrij Bortnianski – Chieruwimskaja 7

Na koniec pełnego muzycznych doświadczeń wieczoru wystąpił Państwowy Chór Kameralny „Polifonia” z Szawle. Chór powstał w 1974 r. jako mały zespół, który w roku 1986 stał się profesjonalnym Państwowym Chórem Filharmonii w Szawle. W 1998 r. oddzielił się od Filharmonii Narodowej i przyjął nazwę Państwowego Chóru Kameralnego „Polifonia”.

Dyrygentem i kierownikiem artystycznym Chóru jest Dr Linas Balandis. Laureat MFMC zaprezentował następujący program konkursowy:

• Dmitrij Bortniański – Tiebie Boga chwalim

• Siergiej Rachmaninow – Błagosłowi dusze moja Gospoda solo: Nora Petročenko

• Alfred Sznitke – Gospodi Isusie Chrystie

• Alfred Sznitke – Otcze nasz

• Paweł Czesnokow – Żertwa wieczerniaja solo: Nora Petročenko

Fot. Michał Kość/Agencja Wschód

PROTOKÓŁ

Posiedzenia Jury 40 Jubileuszowego Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej

 „Hajnówka 2021” odbywającego się w dniach 21 – 26.09.2021 r. w Białymstoku

Jury w składzie:

1. prof. Romuald Twardowski – przewodniczący

2. prof. dr hab. Wioletta Miłkowska

3. ks. Jerzy Szurbak

4. prof. Povilas Gylys

5. prof. Igor Matiuchow

6. prof. Dymitar Dymitrow

po przesłuchaniu 22 chórów zgłoszonych do konkursu, przyznało następujące nagrody i miejsca:

Kategoria chórów parafialnych

III miejsce przyznano:

• Męskiemu Chórowi „Św. Jan Damasceński” z Arad (Rumunia) pod dyr. O. Gabriela Streulea

II miejsce przyznano:

• Chórowi Cerkwi Uspieńskiej w Warszawie pod dyr. Łukasza Rejta

I miejsce przyznano:

• Chórowi „Basilica Cantans” Archikatedry Wrocławskiej pod dyr. Mirosławy Jury-Żegleń

Kategoria chórów amatorskich świeckich

III miejsce ex aequo przyznano:

• Chórowi Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie pod dyr. Joanny Gutowskiej-Kuźmicz

• Ukraińskiemu Chórowi Męskiemu „Żurawli” z Warszawy pod dyr. Jarosława Wujcika

• Kameralnemu Chórowi „Cappella Musicae Antiquae Orientalis” z Poznania pod dyr.prof. Leona Zaborowskiego

II miejsce ex aequo przyznano:

• Akademickiemu Chórowi Politechniki Gdańskiej pod dyr. Mariusza Mroza

• Chórowi Akademickiemu Uniwersytetu Warszawskiego pod dyr. Iriny Bogdanovich

I miejsce  przyznano:

• Chórowi Akademickiemu Politechniki Warszawskiej pod dyr. Dariusza Zimnickiego

Kategoria chórów dziecięco-młodzieżowych

I miejsce ex aequo przyznano:

• Dziecięcej Ludowej Kapeli Chóralnej „Zorynka” z Tarnopola (Ukraina) pod dyr. Angeli Doskocz

• Dziecięcemu Chórowi Wileńskiego Centrum Kulturalnego oraz Litewskiego Radia i Telewizji z Wilna (Litwa) pod dyr. Reginy Maleckaite

Kategoria chórów uczelni muzycznych

II miejsce przyznano:

• Chórowi „Nostro Canto” Instytutu Muzyki i Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Preszowie (Słowacja) pod dyr. Tatiany Svajkovej

I miejsce  przyznano:

• Chórowi Uczelni Muzycznej im. Jazepsa Medinsa z Rygi (Łotwa) pod dyr. Janisa Baltinsa i Uldisa Kokarsa

Kategoria chórów zawodowych

III miejsca ex aequo przyznano:

• Kameralnemu Chórowi „United” z Kijowa (Ukraina) pod dyr. Władysława Łysenko

• Męskiemu Chórowi „Św. Efrem” z Budapesztu (Węgry) pod dyr. Tamasa Bubno i Lorinca Bubno

II miejsce przyznano:

• Męskiemu Chórowi „Logos” z Rygi (Łotwa) pod dyr. protojereja Jana Szenroka

I miejsce  przyznano:

• Państwowemu Chórowi Kameralnemu „Polifonia” z Szawle (Litwa) pod dyr. Linasa Balandisa

Ponadto Jury przyznało:

Nagrodę Specjalną za szczególne zaangażowanie w wykonawstwo muzyki cerkiewnej Wokalnemu Zespołowi Niewidomych „Consonans” z Charkowa (Ukraina) pod dyr. Witaliny Dudy

oraz dyplom:

• Zespołowi Staroobrzędowców „Unison” z Rygi (Łotwa) pod dyr. O. Nikołaja Wasiliewa za pielęgnowanie i propagowanie staroruskiej muzyki cerkiewnej.

   
  

Zanim laureaci i zaproszeni goście spotkają się z publicznością na Koncercie Galowym Festiwalu jest taki niezwykły czas zarezerwowany przede wszystkim dla wykonawców, którzy wzięli udział w części konkursowej. Ogłoszenie wyników, które poprzedza oficjalną uroczystość to moment, kiedy królują prawdziwie żywe emocje. Chórzyści przeżywają wspólnie chwile radości wyrażanej okrzykami, cieszą się, niektórzy oczywiście są bardziej powściągliwi, ale jednak to bardzo emocjonujące spotkanie, które zawsze ma swoją oprawę. Tym razem wspólnie wykonania poprowadziła dyrygentka Chóru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego, Irina Bogdanovich. Chóry dla odmiany zasiadają na widowni, co także ma swój głęboki sens przed Koncertem Galowym, a po zmaganiach konkursowych. Dyrektor Festiwalu, Mikołaj Buszko w towarzystwie Przewodniczącego Jury, prof. Romualda Twardowskiego, zapoznał uczestników z werdyktem. Zapraszamy do obejrzenia unikalnej galerii tych emocji, podziękowań, wzruszeń, które swoją kolejną odsłonę będą miały podczas zakończenia Festiwalu i Koncertu Galowego.