Nr 1 (9), maj 1997r.

MUZYKA CERKIEWNA W FINLANDII

Tłum. B. Sakowski

Fińska Archidiecezja Prawosławna jest autonomiczna i podlega jurysdykcji Konstantynopolskiego Patriarchatu Ekumenicznego. Ta niewielka Archidiecezja liczy 60 tysięcy członków, co stanowi 1,2% ogółu ludności Finlandii. Dzieli się ona na 25 parafii, wchodzących w skład trzech diecezji: Karelskiej (pod kier. arch. Jana), Helsińskiej (pod kier. metr. Lwa) i Oulu (pod kier. metr. Ambrożego). Podobnie jak religia luterańska, prawosławie jest religią narodową Finlandii. Z inicjatywy cerkwi Parlament Fiński uchwala prawa i ustawy jej dotyczące. Stwierdza się w nich na przykład, że w każdej parafii powinien być co najmniej jeden duchowny oraz dyrygent chóru. Parafie mają obowiązek płacenia podatków umożliwiających wypłacanie pensji stałym pracownikom cerkwi.

Działalność cerkwi w narodowym języku fińskim jest stosunkowo młoda. Aż do uzyskania niepodległości Finlandii w 1917 roku, prawosławni mieszkańcy kraju należeli do Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Mimo że Finowie domagali się wprowadzenia języka narodowego do cerkwi już w XVIII wieku - oficjalne zezwolenie otrzymali dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Wykładowca języka fińskiego w sanktpetersburskim seminarium duchownym T. Friman w latach 60. XIX wieku przetłumaczył na język fiński 7 różnych ksiąg liturgicznych. Tak więc w momencie uzyskania niepodległości funkcjonowały już w języku fińskim najważniejsze księgi liturgiczne i zbiory pieśni cerkiewnych. Pierwsza fińskojęzyczna liturgia powstała w 1894 r.

Fińskojęzyczne śpiewy cerkiewne wyrosły z tradycji rosyjskiej muzyki cerkiewnej. Większość pieśni i kompozycji chóralnych stanowią tłumaczone na język fiński słowiańskie utwory powstałe w rosyjskich monastyrach. Niektóre z nich wykonuje się do dnia dzisiejszego. Ponieważ pisane były w petersburskim stylu dworskim - ich przekłady często nie przystają do norm języka fińskiego.

Na przełomie XIX i XX wieku pojawiła się już grupa fińskich wybitnych kompozytorów muzyki cerkiewnej: np. protodiakon Piotr Akimow, Pekka Attinen, A. Kracnostawski oraz tworzący w latach 20. Borys Jakubow.

Arcybiskup Fińskiej Cerkwi Prawosławnej German Lar - rodem z Estonii - zainicjował pierwsze spotkania chórów wykonujących muzykę cerkiewną w języku fińskim. W 1936 roku założył też Towarzystwo Dyrygentów Muzyki Cerkiewnej w celu podniesienia prestiżu zawodu dyrygenta muzyki cerkiewnej, a tym samym przyczynił się do dalszego jej rozwoju.

Po przejściu arcybiskupa Germana na emeryturę jego dzieło kontynuował arcybiskup Paweł. Dotyczyło ono również muzyki cerkiewnej, gdyż biskup ordynariusz sam był uzdolniony muzycznie i wiele pracy poświęcił przekładom muzyki cerkiewnej na język fiński.

W 1961 roku seminarium duchowne przeniesiono z Helsinek do Kuopio. Arcybiskup Paweł wykładał tam muzykę cerkiewną. W 1964 roku ukazało się pierwsze wydanie liturgii w języku fińskim. Następnie edycję tę uzupełniono i ponownie wydano w 1970 roku pod tytułem „Eucharystia".

Oprócz arcybiskupa Pawła fińska muzyka prawosławna miała także innych kompozytorów, jak np. Piotr Mirolubow (pseudonim Pekka Mirola), Wirpi Leppianen i Pekka Torchamo. Do współczesnych kompozytorów należą: Hannu Kononen, Jarmo Lechto, Rajmo Pores i Timo Ruottinen.

Regularnie odbywały się festiwale muzyki cerkiewnej, na których chóry prezentowały swój repertuar przejmowany z kolei przez chóry parafialne, które wykonywały go na swoich nabożeństwach.

Seminarium duchowne z kursami dla dyrygentów, które dzięki współpracy z Konserwatorium w Kuopio były już trzyletnie, istniało w Koupio do 1988 roku. Później zaczęło funkcjonować na Uniwersytecie w Ioensu jako wydział teologii prawosławnej. Na początku poziom wykształcenia nie był tu najwyższy i ustępował poziomowi Konserwatorium w Kuopio. Z chwilą gdy wykładowcami zostali: specjalista od muzyki bizantyńskiej i starożytnej Chilkka Seppiala i kompozytor Leonid Baszmakow, a od muzyki cerkiewnej Risto Matsi sytuacja uległa radykalnej poprawie. Absolwenci tej uczelni zdobywają tytuł magistra teologii i są przygotowani do podjęcia stałej pracy jako dyrygenci.

Nabożeństwa odbywają się obecnie w cerkwi w języku fińskim, ale w poszczególnych parafiach pojawiają się również nabożeństwa w innych językach w zależności od ich rozpowszechnienia wśród parafian. Na przykład parafia helsińska oprócz języka fińskiego i cerkiewnosłowiańskiego posługuje się także językiem szwedzkim, rumuńskim, greckim, angielskim i etiopskim...

Na początku lat osiemdziesiątych, po otwarciu nowej diecezji w Oulu, biskup tej diecezji metropolita Lew rozważał możliwość zorganizowania wielkiego diecezjalnego chóru. Udało się ją urzeczywistnić i chór powstał, wiele występował (m.in. w Hajnówce) i nagrywał. Warto również wspomnieć o chórze „Elpis" z Helsinek oraz istniejącym w latach 80. w Kuopio chórze „Doksofonia". Oba te chóry występowały w Polsce.

W 1995 roku w Ioensuu zorganizowano XIV festiwal muzyki cerkiewnej. Radio transmitowało wtedy liturgię Leonida Baszmakowa, wykonaną przez wszystkich 350 uczestników festiwalu.

Na tegorocznym festiwalu w Hajnówce, helsińską prawosławną diecezję pod kierownictwem metropolity Lwa i helsińską prawosławną parafię - będzie reprezentował stworzony specjalnie do tych występów zespół „Tonos". Zapozna on słuchaczy z tradycyjnie brzmiącymi utworami w czasie nabożeństw w fińskiej cerkwi prawosławnej.

Diakon Jucho Lampinen jest dyrygentem działu młodzieżowego helsińskiej prawosławnej parafii