Nr 1 (9), maj 1997r.

ŚPIEW I BADANIA

Muzyka Kościoła prawosławnego budzi w ostatnich czasach coraz większe zainteresowanie szerokiego kręgu odbiorców-muzykologów, jak i melomanów. Wiąże się to z rosnącą aktywnością historyków muzyki oraz z ożywioną działalnością bizantynistów, pragnących w szerszym niż dotychczas zakresie włączyć do swych badań problematykę muzyczną. Wielką rolę w popularyzacji śpiewów cerkiewnych odegrały Festiwale Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, Szczecinie, Musica Antiqua Europae Orientalis w Bydgoszczy, płyty, nagrania, liczne koncerty, nie tylko w kościołach. Wszystko to dało możliwość zapoznania się z tradycjami muzycznymi kościoła wschodniego, nie tylko wyznawcom prawosławia.

Stan badań nad muzyką cerkiewną nie jest jeszcze najlepszy, bowiem posiadamy niewiele opracowań historycznych bądź źródłowych. Jedyną znaną pozycją na ten temat w języku polskim jest książka prof. Z. Lissy „Historia muzyki rosyjskiej" traktująca jednak problem bardzo pobieżnie.

Problematykę śpiewu bizantyńskiego wyczerpująco omawia Egon Welesz w swojej pracy „A History of Bizantine Musik and Hymnography" - Oxford 1961 (w języku angielskim). Bardziej okazale przedstawia się stan badań nad staroruską muzyką cerkiewną. Pracę na ten temat zapoczątkował D. Razumowskij w swojej książce „Bogosłużebnoje pienije w drewniechristianskoj cerkwi", a kontynuował Ks. W. Miettałow, wydając książkę „Oczerk Istorii Prawosławnoho Cerkownoho Pienija w Rosji" i Antoni Preobrażeński, publikując „Słowar Cerkownoho Pienija".

Największe prace książkowe ukazały się dopiero w latach 50. naszego stulecia. Wiążą się one z nazwiskami dwóch wybitnych znawców tej dziedziny - M. Brażnikowa i L. Uspieńskiego, którzy w swoich pracach: „Puti. Rozwitija Znamiennoho Raspiewa" i „Drewnieruskoje Piewczeskoje Iskustwo" zajmują się metodami transkrypcji śpiewów cerkiewnych - nigdzie dotąd nie publikowanych utworów oraz przedstawiają zarys dziejów muzyki starocerkiewnej.

Znacząca też jest praca J. Gardnera „Bogosłużebnoje Pienije Roskoj Prawosławnoj Cerkwi". Ze względu na małą dostępność powyższych pozycji i barierę językową, zdaję sobie sprawę z tego, że wiedza na temat śpiewów cerkiewnych jest znikoma. Praca ta adresowana jest głównie do wykonawców-śpiewaków, zwłaszcza partii solowych. Jakie są problemy interpretacyjne w partiach solowych śpiewów cerkiewnych, jakie wykonanie jest „stylowe", „prawdziwe"? Żeby odpowiedzieć sobie na te pytania należy zrozumieć, na czym polega inność prawosławia, co jest istotą śpiewu cerkiewnego, poznać choć w zarysie jego historię, poznać specyficzną terminologię, często nieprzetłumaczalną na język polski. Następnie opierając się na nagraniach i przykładach nutowych, a także doświadczeniach własnych i innych wykonawców partii solowych śpiewów cerkiewnych, można przeprowadzić analizę stylu cerkiewnego, określić problemy interpretacyjne, wykonawcze, jakie czyhają tutaj na śpiewaka. Potrzebne to będzie zwłaszcza śpiewakom nie będącym wyznania prawosławnego, którzy nie mają tego „we krwi", którzy rzadko mogą zaśpiewać intuicyjnie - prawdziwie.

Tamara Grykowska – Treszczotko