Nr 1 (31), 9 maja 2006 r.

Sztuka wzbogaca wiarę i modlitwę

Kiedy  w XVII wieku w Kościele  katolickim nastąpiła kontrreformacja, zwierzchnicy tego Kościoła zrobili wszystko, aby  olśnić i zachęcić wiernych do częstego  przybywania do świątyni. Po  soborze trydenckim   nie tylko muzyka  stała się  bardziej okazała i kunsztowna, ale wzbogacił się obrządek religijny,  zaś  bryły świątyń  przykuwały oczy  pełną rozmachu architekturą, wspaniałymi złoconymi rzeźbami i ornamentami. Również wnętrze kościoła zachwycało przepychem  ołtarzy, obrazów z  portretami świętych lub scenami  z Biblii, przepięknie zdobionymi  stallami, ambonami  i różnymi detalami.  Wystarczy popatrzeć na  XVII-wieczną  rzeźbę  G.L. Berniniego Ekstaza św. Teresy z kościoła Santa Maria della Vittoria w Rzymie. Ile tu patosu, symboliki, a zarazem dynamiki i żarliwości!  Anioł godzi w św. Teresę symboliczną strzałą Bożej miłości. Naturalne światło z ukrytego okna wpada po złotych promieniach Glorii. Przybywający do świątyni wierni znajdują tu wielkie natchnienie do modlitwy.

Podobnie w kościele prawosławnym,  niektóre miejsca kultu religijnego zapierają dech w piersiach swoim pięknem, choć wyrażonym nieco inaczej niż w kościołach katolickich. Jednym  z takich miejsc jest Monastyr Rilski,  usytuowany w masywie górskim Riła,  około 120 km na południe od Sofii.  Został on  założony w XIV wieku, chociaż jego początki sięgają połowy X wieku. Wtedy to zamieszkujący w pobliżu eremita  święty Iwan, zwany  Rilskim wniósł pierwsze klasztorne  zabudowania, które  w 1335 roku zostały zniesione  z powierzchni  przez lawinę   osuwającą się z gór. Wkrótce po tej tragedii  bułgarski bojar  Chrela odbudował  monastyr. Z tamtego okresu zachowała się  stojąca na wewnętrznym dziedzińcu i służąca dziś jako dzwonnica, 24-metrowa  wieża Chreli. W ciągu następnych wieków  monastyr był wielokrotnie grabiony i niszczony, głównie przez  okupujących Bułgarię Turków.  W połowie XIX wieku społeczeństwo bułgarskie ofiarnie doprowadziło cały kompleks  klasztorny do  wspaniałości, nadając mu poprzedni, obronny charakter. Główna cerkiew, pod wezwaniem Świętej Bogurodzicy, to trójnawowa bazylika oparta na planie krzyża z kopułą na skrzyżowaniu  naw.    Zewnętrzne ściany cerkwi pokrywają bajecznie kolorowe malowidła przedstawiające sceny ze Starego Testamentu m.in. proroków, grzechy główne, koniec świata. Wnętrze świątyni ogarnia półmrok rozświetlany jedynie przez snopy światła dostające się poprzez wysoko umieszczone małe okna oraz ogniki świec modlitewnych palących się w intencjach przedstawionych Bogu przez rzesze pielgrzymów odwiedzających to miejsce. W tym nikłym świetle dostrzec można bogato złocone, barwne freski ukazujące sceny z Nowego Testamentu oraz będący szczytowym osiągnięciem sztuki snycerskiej Bułgarskiego Odrodzenia rzeźbiony i złocony ikonostas. Według nauki cerkwi prawosławnej ikonostas jest symbolem nieba,  miejsca przebywania Chrystusa.

W 1983 roku Rilski Monastyr został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a turyści i wierni znajdują w nim  cudowne miejsce do kontemplacji i pogłębienia wiary.

Kolejnym cudownym miejscem kultu religijnego jest  Sobór św. Mikołaja rozciągający  się u stóp Dniestru w Mohylewie na Białorusi. Rzeka rozdziela jakby miasto na dwie części, a monastyr znajduje się   w samym centrum Mohylewa. Historia tej świątyni sięga 1577 roku, kiedy w starych dokumentach mowa jest o cerkwiach  św. Mikołaja i śśw. Kosmy i Damiana, które spłonęły w pożarze. Wkrótce po tym wydarzeniu metropolita kijowski otrzymał  od polskiego króla Władysława IV pozwolenie na budowę cerkwi wraz zabudowaniami klasztornymi. Dziś, sobór św. Mikołaja  to jeden z najwspanialszych zabytków białoruskiej architektury, ale także uznany przez UNESCO jako jeden z najcenniejszych zabytków europejskiego baroku. Zbudowany jest na planie krzyża  w formie dwukondygnacyjnej bazyliki. Nad całością góruje  wielka kopuła wypełniona wewnątrz freskami. Po bokach są dwie  mniejsze nawy. Najcenniejsze jest wnętrze cerkwi, wypełnione  niespotykaną, pozłacaną  ornamentyką, która  nigdy przedtem nie występowała w budownictwie sakralnym  na Białorusi. Jest to  misterna, precyzyjna ornamentyka wykonana techniką przestrzennego rzeźbienia  drewna.  Zarówno główna fasada jak i ikonostas zostały ozdobione w ten sposób. Szczególnym pięknem odznaczają się kolumny i kolumienki, nagrobki i inne detale, które  sprawiają, że świątynia  odznacza się wielkim przepychem.

W atmosferze niekwestionowanego piękna świątyni  człowiek przebywający w  niej, czuje wyjątkowość tego miejsca. Z ikon czy  wizerunków  świętych spływa uduchowienie, cisza i spokój, które pozwalają człowiekowi na refleksję nad sobą i swoim życiem.

Alicja Twardowska