Nr 1 (30), 24 maja 2005 r.

„Romuald Twardowski – kompozytor wszechstronny”

W czerwcu 2005 r. obchodzi swój jubileusz 75-lecia urodzin oraz 60-lecia działalności artystycznej jeden z najznakomitszych i najbardziej wszechstronnych polskich kompozytorów współczesnych - Romuald Twardowski. Jubilat urodził się w Wilnie w dniu 17 czerwca 1930 r. Już we wczesnym dzieciństwie interesował się muzyką, zwłaszcza organową i chóralną, zachwycając się piękną grą znakomitego wileńskiego organisty Jana Żebrowskiego podczas nabożeństw w kościele pobernardyńskim. Pierwszym instrumentem muzycznym, z jakim zetknął się mały Romuald, były skrzypce podarowane mu przez byłego muzyka orkiestry petersburskiej Władysława Gelarda, co sprawiło, że rozpoczął naukę gry na tym instrumencie, a dzięki dużym zdolnościom muzycznym i systematycznym ćwiczeniom osiągnął w krótkim czasie dużą sprawność w grze na skrzypcach, która pozwoliła mu na udział w koncertach solowych i zespołowych, organizowanych przez pana Władysława dla swoich uczniów i zaproszonych gości. Pewien zakonnik z kościoła oo. Bonifratrów, obserwując duże zdolności muzyczne młodego Romualda, zapragnął, by mógł on w niedalekiej przyszłości objąć wakujące stanowisko organisty w tym kościele i skontaktował go ze znajoma pianistką panią Zgirską, u której zaczął pobierać lekcje gry na fortepianie, osiągając w krótkim czasie olbrzymie postępy. Fortepian pochłonął go całkowicie a skrzypce poszły w kąt. Kolejnym nauczycielem Romualda był wspomniany już wcześniej organista i chórmistrz prof. Jan Żebrowski, u którego pobierał nie tylko lekcje gry na organach lecz również naukę harmonii i zasad muzyki. Romuald odkrył w sobie talent kompozytorski i w roku 1947 skomponował swój pierwszy utwór fortepianowy. Było to preludium oparte na kolędzie Lulajże Jezuniu, które zadedykował swemu profesorowi. Od tej pory zaczął z zapałem komponować utwory organowe, fortepianowe, skrzypcowe oraz pieśni. Za radą profesora postanowił w r. 1950 rozpocząć naukę w państwowej Szkole Muzycznej im. Tałłat - Kiełbszy w Wilnie, studiując grę na fortepianie u Wiktorii Pawłowny oraz instrumentację i kompozycję u Pawła Tamuliunasa, Juliusza Juzeliunasa i Edwarda Balsysa. Nauka nie sprawiała mu trudności, zwłaszcza, że już od roku 1949 często grywał na organach w kościele św. Jana (gdzie organistą był St. Moniuszko) oraz oo. Misjonarzy i oo. Bonifratrów. Po uzyskaniu dyplomu w r. 1957 został skierowany do pracy w Szkole Muzycznej w Poniewieżu jako nauczyciel gry na fortepianie, ale ta pierwsza w życiu działalność pedagogiczna nie trwała długo, gdyż już w grudniu 1957 r. Romuald Twardowski, podobnie jak większość Polaków z Wilna i Wileńszczyzny, opuścił ukochane Wilno i wyjechał do Polski, osiedlając się najpierw w Warszawie a następnie w Częstochowie, gdzie otrzymał pracę w Szkole Muzycznej jako nauczyciel fortepianu oraz recenzent muzyczny. W Warszawie rozpoczął studia kompozytorskie w PWSM w klasie prof. Bolesława Woytowicza, który po wstępnym egzaminie zakwalifikował go na III rok studiów. W r. 1961 otrzymał I nagrodę na konkursie dla młodych kompozytorów za utwór pt. Antyfony, który w r. 1963 zdobył również II nagrodę na Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu. Dało to możliwość kontynuowania studiów podyplomowych w Paryżu u słynnej Nadii Boulanger, u której doskonaliła swój warsztat kompozytorski większość czołowych kompozytorów polskich. Nagroda UNESCO pozwoliła młodemu muzykowi na odbycie wielu interesujących podróży zagranicznych, będących niejednokrotnie impulsem dla jego obfitej i wielostronnej twórczości kompozytorskiej. Wśród wielu krajów, które odwiedził Romuald Twardowski podczas swoich licznych podróży turystycznych i artystycznych, można wymienić m.in.: Włochy, Węgry, Jugosławię, Czechosłowację, Bułgarię, Francję, Niemcy, Anglię, Danię, Holandię, Belgię, Finlandię, Norwegię, Rosję, Białoruś, Ukrainę, Litwę (w tym wielokrotnie Wilno), Gruzję, Armenię, Hiszpanię, Grecję i Egipt.

Jak już wspomniałem wcześniej, twórczość kompozytorska Romualda Twardowskiego jest nie tylko obfita ale i wszechstronna. Znajdujemy tu utwory na orkiestrę, opery i balety, kompozycje wokalno-instrumentalne, muzykę kameralną, utwory fortepianowe, organowe, pieśni, mnóstwo kompozycji chóralnych na chóry męskie, żeńskie i dziecięce, mieszane zarówno a cappella jak i z towarzyszeniem instrumentów, muzykę cerkiewna, utwory pedagogiczne dla dzieci i młodzieży a także muzykę teatralną i filmową - w sumie ponad 500 pozycji różnego rodzaju i formatu.

Romuald Twardowski należy do nielicznych polskich kompozytorów współczesnych zajmujących się twórczością operową. Ma w swoim dorobku 10 oper i baletów wykonywanych w teatrach operowych w Warszawie, Łodzi, Gdańsku, Wrocławiu, Bytomie i Krakowie. Niektóre z nich, jak m. in. balet Rzeźby Mistrza Piotra i dramat muzyczny Lord Jim, otrzymały Grand Prix na konkursach im. księcia Rainiera w Monaco, a dramat muzyczny Maria Stuart został uznany przez krytykę za najlepszą polską operę współczesną. Również liczne inne utwory Twardowskiego, zarówno wokalne jak i instrumentalne, otrzymały znaczące nagrody na różnych konkursach i festiwalach krajowych i międzynarodowych.

Na szczególne podkreślenie zasługuje twórczość chóralna Romualda Twardowskiego na różne rodzaje chórów, która - w przeciwieństwie do innych kompozytorów nie jest traktowana marginesowo, lecz stanowi jeden z głównych trzonów jego działalności kompozytorskiej. Utwory chóralne Twardowskiego są często i chętnie wykonywane przez liczne chóry polskie i zagraniczne.

Nie do przecenienia są zasługi Jubilata w popularyzacji muzyki cerkiewnej, której od lat jest wielkim miłośnikiem i znawcą. Od roku 1983, a więc od 22 lat, jest on związany z Festiwalem Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, a ostatnio w Białymstoku jako długoletni Przewodniczący Jury. Zainteresowanie kompozytora muzyką cerkiewną a także wspaniałą liturgią i całą duchowością Kościoła Wschodniego pojawiło się już w latach dziecięcych i młodzieńczych, gdy w Wilnie wstępował do cerkwi Przenajświętszej Bogurodzicy lub monastyru św. Ducha i z zachwytem wsłuchiwał się w śpiew wspaniałych chórów, podziwiając dostojność oraz przepych liturgii prawosławnej, śpiewanymi przez różne chóry polskie i zagraniczne.

Pierwszą kompozycją Romualda Twardowskiego opartą na muzyce cerkiewnej była Mała liturgia prawosławna na solo basowe, zespół wokalny i trzy grupy instrumentalne, wykonana po raz pierwszy w roku 1968 na międzynarodowym festiwalu „Musica Antiąua Europae Orientalia” w Bydgoszczy oraz nagrodzona na festiwalach i konkursach w Monte Carlo i Paryżu. Następne utwory cerkiewne na chór a cappella, a więc w pełni nadające się do wykonywania w cerkwi, to m.in. bardzo wśród chórów popularne i często wykonywane Alliłuija (będące nieraz utworem obowiązkowym na różnych konkursach), Chwalitie imia Gospodnie , Woskriesienije Christowo, Błażen muż, Hosanna I i II, Wsiakoje dychanije. Ewenementem w skali krajowej jest opracowanie na chór mieszany 28 kolęd prawosławnych (przeważnie białoruskich i ukraińskich, często podobnych do naszych polskich), które w roku 1996 zostały nagrane na płyty kompaktowe i kasety przez poznański „Zespół Muzyki Orientalnej” pod dyrekcją Leona Zborowskiego. Były one wykonane na Festiwalu w Hajnówce, a Telewizja Poznańska nakręciła film z chórem Zborowskiego wykonującym te kolędy.

Należy tu wspomnieć o działalności organizatorskiej Jubilata. W roku 1969 został on wybrany na prezesa Oddziału Warszawskiego Związku Kompozytorów Polskich i na tym stanowisku rozwinął na duża skalę działalność koncertową tego Oddziału, dającą możliwość prezentacji swej twórczości młodym kompozytorom i wykonawcom w kraju i za granicą. W latach 1993-1996 Twardowski pełnił funkcję prezesa ZAIKS-u. od roku 1971 do chwili obecnej Jubilat jest profesorem warszawskiej PWSM, a obecnie Akademii Muzycznej im. F. Chopina.

W uznaniu zasług dla rozwoju polskiej kultury muzycznej Jubilat otrzymał szereg nagród i odznaczeń, z których należy wymienić m.in. Odznakę „Zasłużony Działacz Kultury", Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia, Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, Nagrodę ZKP oraz Order św. Marii Magdaleny, otrzymany od Metropolity Bazylego za wieloletnie przewodniczenie jury na Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, a także wiele nagród i odznaczeń różnych organizacji i towarzystw zagranicznych.

Trudno jest w krótkim okolicznościowym artykule wymienić wszystkie, choćby tylko najważniejsze walory i osiągnięcia Jubilata, kompozytora niezwykle wszechstronnego o bardzo bogatej inwencji, Łatwości stosowania różnych technik i środków stylistycznych, uprawiającego niezwykle szeroki wachlarz kompozycji od pieśni chóralnych przez utwory wokalne, instrumentalne i orkiestrowe, muzykę cerkiewną (w której jest prawdziwym mistrzem) aż po wielkie dzieła sceniczne operowe i baletowe. Twardowski jest prawdziwym człowiekiem renesansu. Jego wszechstronne zainteresowania obejmują nie tylko muzykę różnych stylów i epok od chorału gregoriańskiego aż do najnowszych technik kompozytorskich lecz również teatr, architekturę, malarstwo i rzeźbę, literaturę, filozofię, a także wiele innych dziedzin, ma szerokie horyzonty myślowe, ciekawość świata, cechuje go otwartość i życzliwość dla otoczenia, a także wiele innych cech, które tu trudno wymienić. Nieobca jest mu działalność publicystyczna i wydawnicza, a napisana w roku 2000, pięknie wydana i niezwykle ciekawa książka wspomnieniowa p.t. „Było nie minęło" świadczy o jego nieprzeciętnych zdolnościach literackich.

Z okazji pięknego Jubileuszu życzymy Czcigodnemu i Drogiemu Jubilatowi wiele zdrowia i szczęścia oraz dalszych wspaniałych sukcesów artystycznych, pedagogicznych, organizatorskich i wszelkich innych, śpiewając na Jego cześć gromkim głosem: „Ad multom annos" oraz „Mongaja lieta".