Nr 2(27), 25 maja 2003 r.

Z historii prawosławnej kultury muzyczno – wokalnej (rodzina Kiedrowów)

Nie po raz pierwszy w naszej historii podejmowane są próby zorientowania kultury prawosławnej na Zachód. Od czasów Piotra Wielkiego próbuje się narzucić prawosławnemu ludowi wartości zachodniego, nieprawosławnego świata. Jednakże kultura ruska, najlepsi jej przedstawiciele wciąż dążą do utwierdzenia swojej kulturalnej i duchowej samoistności.

W drugiej połowie XIX stulecia w rosyjskim środowisku naukowym rośnie zainteresowanie, wydawałoby się „niemodną" i zapomnianą, staroruską kulturą muzyczno-wokalną. Pojawiają się opracowania teoretyczne z historii śpiewu cerkiewnego, zbierane są stare partytury wokalne, wydawane instrukcje czytania kriuków. Kompozytorzy, którzy tworzą muzykę do pieśni liturgicznych, poszukują nowych środków wyrazu, adaptując ruską monodię dla potrzeb współczesnych chórów, komponując oryginalne pieśni w narodowym duchu. W Rosji coraz większą popularnością cieszą się chóry wykonujące pieśni cerkiewne w różnych stylach i różnych autorów: Chór Synodalny (Moskwa), Imperatorska Kapela Wokalna (Sankt-Petersburg), chór cerkwi Zbawiciela (Moskwa), Czudowski Chór (Moskwa), chóry I. Juchowa (Moskwa), Wasiljewa (Moskwa), A. Archangielskiego (Sankt-Petersburg), chóry działające przy Kazańskim i Isaakijewskim soborach, Chór Metropolitalny, chór tzw. Jelisiejewskiej cerkwi na Bolszoj Ochtie (Sankt-Petersburg), chór F. A. Iwanowa (Moskwa), chór przy Sofijskim soborze pod dyrekcją J. Kaliszewskiego (Kijów), chór Rukawisznikowa (Niżny Nowogród), chór dyrygenta Pirogowa (Odessa). Za granicą duże sukcesy odnoszą występujące tam gościnnie moskiewskie chóry — Synodalny i Czudowski. Ich repertuar oprócz utworów cerkiewnych zawiera także opracowania rosyjskich pieśni ludowych.

Do najbardziej popularnych zespołów należy powstały w roku 1897 Rosyjski Kwartet Wokalny z Petersburga. Założycielem kwartetu jest N. N. Kiedrow. Nikołaj Nikołajewicz urodził się w roku 1989 w Petersburgu w rodzinie duchownego. Po ukończeniu kursu dyrygentury przy Imperatorskiej Kapeli Wokalnej prowadzi chór debiutantów w bezpłatnej Szkole Muzycznej M. A. Bałakiriewa. W roku 1897 N. Kiedrow kończy Petersburskie Konserwatorium w klasie śpiewu u Stanisława Gabla i rozpoczyna pracę w Moskiewskiej Prywatnej Operze. Jednocześnie zakłada kwartet wokalny, który po rewolucji na emigracji nosi imię „Kiedrow".

Pierwszy koncert kwartetu ma miejsce wiosną roku 1898 w Małej Sali Petersburskiego Konserwatorium. Na repertuar składają się rosyjskie pieśni ludowe, romanse, muzyka operowa. Prasa odnotowuje wyjątkowy sukces tego i następnych koncertów. W latach 1908-1915 zespół odbywa coroczne tournee po Europie, niezmiennie uwieńczone sukcesem. W organizowaniu występów aktywnie uczestniczy S. Diagilew, w niektórych koncertach bierze udział F. I. Szalapin, który określa zespół jako „cudo sztuki wokalnej". W latach 1913-1914 F. I. Szalapin i Rosyjski Kwartet Wokalny z Petersburga wydają w Londynie płytę z nagraniami rosyjskich pieśni ludowych.

Przed rokiem 1917 Nikołaj Nikołajewicz zostaje profesorem Petersburskiego Konserwatorium, w którym wykłada także jego żona Sofia Nikołajewna (z domu Gładkaja). Po rewolucji cała rodzina emigruje do Berlina, a następnie do Paryża. Działalność kwartetu zostaje przerwana.
W ciężkich emigracyjnych warunkach Nikołaj Kiedrow ponownie powołuje do życia chór, który odtąd nosi jego imię. Wstrząsy życiowe podsuwają Nikołajowi Nikołajewowiczowi myśl o zmianie repertuaru. Od tej pory śpiewacy wykonując muzykę cerkiewną wyznają wiarę — składają światu świadectwo o Prawosławiu. Podstawę repertuaru odrodzonego zespołu stanowią pieśni cerkiewne.

W roku 1923 lub 1924 odbywa się słynny koncert kwartetu Kiedrowa w Londynie w obecności króla. W końcu lat 20. artyści występują gościnnie w USA. Prasa pisze: „Czasami śpiew kwartetu brzmi tak potężnie, iż wydaje się, że to chór śpiewa"; „Czasami kwartet śpiewa pianissimo i wówczas odbiorca odnosi wrażenie, że słucha modlitw pielgrzymów lub mistycznego szeptu".

Wnuk Mikołaja Kiedrowa, protodiakon Paryskiego Katedralnego Soboru, o. Aleksander, wspominając niezwykłą manierę wykonawczą kwartetu „Kiedrow", podkreśla czystość i jasność prowadzenia głosu, dbałość o śpiewane słowo, niesłychanie wyraźną artykulację, głębokie zaangażowanie w połączeniu z naturalnością i prostotą interpretacji utworów muzyki cerkiewnej.

Kiedrow jest znany jako utalentowany kompozytor. Uczeń N. A. Rymskiego-Korsakowa przejmuje zarówno styl, jak i ideały kompozytorów „Moguczej kuczki" („Potężnej Gromadki"). Większą część repertuaru kwartetu „Kiedrow" stanowią utwory N. Kiedrowa - ojca lub jego harmonizacje i aranżacje. W roku 1922 ukazuje się najlepszy utwór N. Kiedrowa — opracowanie muzyczne modlitwy „Ojcze nasz", którego prostota, piękno, wyrazistość pozwalają zaliczyć go do arcydzieł cerkiewnej sztuki muzyczno-wokalnej.

W roku 1929 członkiem kwartetu zostaje syn N. Kiedrowa — Nikołaj Kiedrow młodszy (urodzony w 1906 r.), gruntownie wykształcony, nietuzinkowy muzyk. Edukację muzyczną rozpoczyna w Petersburskim Konserwatorium w klasie fortepianu, a następnie kontynuu¬je naukę w Berlinie na kursach dyrygentury i dopiero w Paryżu kończy Rosyjskie Konserwatorium im. S. Rachmaninowa, w którym w owym czasie wykładają najlepsi profesorowie emigracyjni.

Przed II wojną światową Nikołaj Kiedrow — syn zaciąga się do armii francuskiej i otrzymuje obywatelstwo francuskie. Na początku wojny zostaje deportowany do Niemiec. 2 lutego 1940 roku w Paryżu umiera jego ojciec — N. Kiedrow.

Po powrocie z niewoli w drugiej połowie lat 40. N. N. Kiedrow ponownie powołuje do życia kwartet. Z czasem w repertuarze zespołu zostają tylko pieśni cerkiewne. Koncerty kwartetu „Kiedrow" cieszą się niezmiennym powodzeniem. Występy rozpoczynają pieśni wykonywane w opracowaniu Znamiennego raspiewu, opracowania dawnych monodii, następnie śpiewane są utwory kompozytorów XVIII- i XIX-wiecznych, pozostających pod wpływem muzyki włoskiej, francuskiej i niemieckiej, a na zakończenie koncertu rozbrzmiewają kompozycje z końca XIX i początku XX wieku, odzwierciedlające poszukiwania narodowego stylu, oryginalnego muzyczno-harmonicznego języka. Koncerty zamyka modlitwa „Ojcze nasz" - utwór N. Kiedrowa — ojca, której publiczność zawsze słucha stojąc.

Kwartet dwukrotnie nagrywa płyty. Jedno z nagrań z początku lat 50. zachowało się do dnia dzisiejszego. Kwartet „Kiedrow" pod kierownictwem N. Kiedrowa — syna istnieje do roku 1975, daje ponad 3000 koncertów we Francji, wyjeżdża na występy gościnne po Europie i USA.

N. Kiedrow - syn komponuje i dokonuje harmonizacji pieśni cerkiewnych. Styl jego utworów odznacza się prostotą i pomimo ostrej niekiedy harmonii tworzy atmosferę zgodności, łagodności i spokoju. W Londynie Nikołaj Nikołajewicz wydaje dwa zbiory pieśni cerkiewnych — „Liturgia" i „Wsienoszcznoje bdienije" („Całonocne czuwanie"), w które wchodzą jego własne kompozycje, a także utwory rosyjskich kompozytorów emigracyjnych.

N. N. Kiedrow - syn umiera w roku 1982 w Paryżu. Spadkobiercą tradycji rodziny Kiedrowych zostaje o. Aleksander Kiedrow - wnuk, urodzony w roku 1965. Po śmierci ojca zaczyna poważnie zajmować się fortepianem oraz śpiewem, studiuje dyrygenturę. Od roku 1986 prowadzi chóry w różnych cerkwiach Paryża. W tymże roku rozpoczyna studia w Paryskim Instytucie Teologicznym. O. Aleksander z wielką wdzięcznością wspomina swoich pedagogów N. M. Osorgina i J. I. Jewca. N. M. Osorgin jest uważany za najlepszego psalmistę i nadzorcę rytu w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. J. I. Jewiec prowadzi chór soboru Aleksandra Newskiego. Po ukończeniu instytutu o. Aleksander zostaje mianowany na psalmistę, a w roku 1991 wyświęcony na diakona. Kilka lat temu o. Kiedrow ponownie powołuje do życia kwartet im. Kiedrowa. Ale brzmienie zespołu solistów nie zadowala muzyka. Powiększa skład do sześciu osób.

Brzmienie sekstetu upodabnia się do brzmienia chóru. Zdaniem o. Aleksandra brzmienie chóru bardziej odpowiada istocie śpiewu liturgicznego. Na repertuar sekstetu składają się pieśni prawosławne pochodzące z różnych epok, różnych autorów, w tym rosyjskich kompozytorów emigracyjnych (Kiedrowów - ojca i syna, N. Osorgina, Kowalewskiego), ludowe religijne wiersze w opracowaniu muzycznym Kiedrowa — ojca i Kiedrowa - syna, „Legenda o niewoli tatarskiej" zapisana przez N. A. Rymskiego-Korsakowa w transformacji N. Kiedrowa ojca.
W roku 1994 sekstet nagrywa swoją pierwszą płytę kompaktową. W tymże roku zostaje laureatem (I nagroda) Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce (Polska). W roku 1997 grupa nagrywa swoją drugą płytę kompaktową z okazji stulecia zespołu im. Kiedrowa.

Podobnie jak i sto lat temu członkami zespołu są zawodowi muzycy, którzy bądź niedawno przyjechali z Rosji, bądź są potomkami rosyjskich emigrantów. Wspaniałe transformacje Kiedrowa - syna, M. Bałakiriewa, A. Grandy (pieśniarz zespołu), harmonizacje ojca i syna Kiedrowów, A. Kastalskiego, zmienna dynamika, przemyślane tempo, misterna fraza, znakomita dykcja przydają pieśniom wykonywanym przez sekstet „Kiedrow" wyjątkowej wyrazistości. A uświadomiony, „przeżyty" tekst pozwala połączyć się w jednej modlitwie jednymi ustami wykonawcom i słuchaczom.

Swoją sztuką zespół „Kiedrow" na czele z duchownym Prawosławnej Cerkwi o. Aleksandrem Kiedrowem świadczy w świecie zachodnim o wierze prawosławnej.

L.A. Gustowa