Nr 1 (1), maj 1993r.

DMITRIJ BORTNIAŃSKI – MISTRZ KONCERTU WOKALNEGO

Chyba żaden z kompozytorów muzyki cerkiewnej nie jest tak często wykonywany, i to nie tylko na hajnowskim Festiwalu, jak Dmitrij Bortniański. W Rosji przeżywa on swój renesans w repertuarze koncertowym. Trudno się dziwić, bowiem był to największy kompozytor rosyjski XVIII w. Urok jego muzyki tkwi przede wszystkim w miękkości kantyleny, przejrzystości formy i liryzmie wyrazu. Niektórzy porównywali go z Mozartem, zachwycał się nim Berlioz i inni wielcy kompozytorzy.

Dmitrij Bortniański urodził się na Ukrainie w 1751 roku. Był wyjątkowo wykształconym kompozytorem. Już jako dziecko śpiewał w carskiej kapeli chóralnej w Petersburgu, ucząc się śpiewu i teorii muzyki. Około 1760 roku zaczął się uczyć kompozycji u Włocha, B. Galuppiego. W tym czasie w Rosji istniało silne zainteresowanie kulturą i sztuką Zachodu. Zachód zaś również dostrzegał wzrost znaczenia politycznego Rosji. Stąd coraz więcej artystów z różnych krajów Europy przybywało by rozwijać wzory zachodnioeuropejskie, zwłaszcza wśród szlachty. Dzięki tej modzie kultura i sztuka rosyjska zaczęła szybciej się rozwijać.

Po pewnym czasie Galuppi opuszcza Rosję i wraca do Wenecji. Za nim podąża jego uczeń. Tak więc Bortniański nie tylko uczy się w Wenecji, ale poznaje wspaniałą sztukę i kulturę Włoch. Decyduje się zostać aż 10 lat w pięknej Italii, głównie w Bolonii i Rzymie. Podczas pobytu we Włoszech komponuje wiele utworów religijnych do tekstów łacińskich oraz z powodzeniem wystawia trzy opery.

Po powrocie do Rosji w 1779 roku zostaje dyrygentem carskim kapeli chóralnej, a od 1796 dyrygentem muzyki wokalnej i kierownikiem tejże kapeli. Działając na tym stanowisku Bortniański skomponował sporo utworów religijnych i przyczynił się do znacznego podniesienia poziomu zespołu chóralnego. Był też związany z nadwornym zespołem muzycznym carewicza Pawła w Gatczynie i Pawłowsku, ale tam komponował głównie opery i utwory kameralne.

Do najwybitniejszych utworów religijnych Bortniańskiego należą tak często wykonywane koncerty religijne. Skomponował 35 koncertów na 4-głosowy chór mieszany oraz 10 koncertów na dwa chóry. Są to dużych rozmiarów utwory a cappella, złożone z 3 lub 4 części, kontrastujących ze sobą pod względem tempa, faktury i typu melodyki. Kompozytor przeciwstawia w tych utworach partie solowe, duety lub tercety partiom chóralnym, części szybkie - wolnym. Ostatnie części koncertów, finały są przeważnie w formie fugi. Tu Bortniański okazał się znakomitym mistrzem polifonii. Poza tym brzmienie chórów świadczy o doskonałym opanowaniu przez kompozytora techniki chóralnej śpiewów cerkiewnych. Szczególnie interesujące pod tym względem są koncerty na dwa chóry, o bogatej fakturze i mistrzowsko zaprezentowanej w nich technice wielogłosowej.

Nic więc dziwnego, że twórczość religijna Bortniańskiego cieszyła się wielką popularnością przez cały wiek XIX.

Reprezentuje ona najbardziej rozwinięty typ śpiewu cerkiewnego w muzyce rosyjskiej XVIII wieku.

Bortniański zmarł w Petersburgu w 1825 roku. W tym czasie w Europie Zachodniej zapanował już romantyzm. W Rosji M. Glinka i A. Dargomyżski tworzyli podstawy stylu narodowego, dając tym samym grunt dla powstania "Potężnej Gromadki".

Alicja Stradczuk-Twardowska