Nr 1 (12), maj 1998r.

Muzyka cerkiewna w Bułgarii

W początkowym okresie wszystko było podporządkowane tradycji bizantyjskiej. Nabożeństwa w jeżyku greckim odprawiali greccy duchowni. Naród bułgarski zaczął jednak domagać się wprowadzenia do świątyń jeżyka ojczystego. Umożliwili to Świeci Bracia Cyryl i Metody, którzy opracowali alfabet słowiański i przetłumaczyli na ten język księgi liturgiczne. Liczni ich naśladowcy kontynuowali i upowszechniali to epokowe dzieło. Już wtedy, tłumacząc z greckiego na bułgarski, musieli także przystosować śpiewy bizantyjskie do tonalności słowianobułgarskiej.

Dalszy rozwój kultury duchowej narodu bułgarskiego uniemożliwiła wielowiekowa niewola turecka. Do wyzwolenia w 1878 r. uległo zniszczeniu wiele pomników architektury, muzyki i literatury.

Po ustaniu niewoli, wraz z odrodzeniem narodowym, znów nastąpił rozkwit bułgarskiej kultury i religii prawosławnej. W tym czasie obok tradycyjnego wschodniego śpiewu cerkiewnego pojawił się nowy jego rodzaj — chóralny śpiew wielogłosowy, który przywędrował tu razem z wojskami rosyjskimi. Dzięki nim wzbogaciła się także bułgarska muzyka ludowa.

Pierwszy chór cerkiewny w Bułgarii powstał w 1868 r. przy parafii Przemienienia Pańskiego w Swiszczow. Założył go Janko Mustakow, miejscowy nauczyciel muzyki i chórzysta. Ukończył on konserwatorium w Bukareszcie. Swój chór - początkowo dwugłosowy, a następnie czterogłosowy - stworzył na wzór ówczesnych chórów rumuńskich.

Liturgiczne śpiewy w Bułgarii cały czas wzbogacały duchowe utwory wybitnych kompozytorów rosyjskich: Bortniańskiego, Bieriezowskiego, Wedela, Degtiarewa, Łomaleina, Bachmatowa, Czajkowskiego, Czesnokowa, Archangielskiego, Kastalskiego, Greczaninowa, Ipolitow-Iwanowa, Rachmaninowa i innych. Na wzór rosyjskiej muzyki chóralnej zaczęli tworzyć muzykę cerkiewną także rodzimi kompozytorzy: Artanas Badew (1860-1908), Dobri Christow (1875-1941), Piotr Dinew (1889-1980), Apostoł Nikołajew (1886-1971), Christo Uanołow (1900-1953), Angeł Konstantinow (1905-1981), biskup Nikołaj Kożycharow (1908-1981). Z tych wzorców nadal czerpią kompozytorzy współcześni: o. Aleksander Łaszkow, Todor Grigorow, Iwan Petrow, Łozko Stojanow, Cyryl Popow, Borys Ibrinimow, Wasyl Trajkow i inni.

Okres po drugiej wojnie światowej nie sprzyjał muzyce cerkiewnej. Władze komunistyczne budowały społeczeństwo ateistyczne. Twórcom muzycznym trudno było komponować utwory o tematyce religijnej.

W ostatnich latach obserwuje się w Bułgarii powrót do religii i odrodzenie wartości duchowych. Przywódcy państwowi biorą udział w nabożeństwach, które są bezpośrednio transmitowane przez radio i telewizje. Prezydent składa przysięgę na Ewangelię. Także wojsko oddaje honory podczas wielkich świąt religijnych. Bułgarscy demokraci duchowy rozwój swego narodu uważają za ważny czynnik na drodze do zbliżenia i integracji z innymi krajami europejskimi.

W 1994 r. z inicjatywy prezesa Domu Muzycznego „Róża". Stojana Babekowa, kompozytora, muzykologa, dyrygenta chóru „Alleluja", został rozpisany pierwszy konkurs na muzyczny utwór cerkiewny „Bądźmy lepsi". Wśród kompozytorów bułgarskich cieszył się on wielką popularnością. Organizatorzy postarali się, aby konkurs odbywał się każdego roku. Laureatami dotychczasowych edycji byli: Marin Goleminow, Dymitr Petkow, Śtojan Babekow (koncertowa liturgia nr l - wielkanocna), Cyryl Popow, Swetozar Rusinow, o. Aleksander Łaszkow i Julian Słabakow.

W tym roku odbywa się piąty konkurs, poświęcony 2000. rocznicy Narodzin Chrystusa.

Także w 1994 r. władze okręgowe w mieście Sliwen zorganizowały festiwal chórów cerkiewnych. Jego inicjatorem był Metody Grigorow, dyrygent. wykładowca i wydawca muzyki cerkiewnej, znany z pierwszych prób dostosowania Liturgii Piotra Dinewa - narodowej liturgii w Bułgarii - do wymogów teraźniejszości. Grigorow zamienia tekst cerkiewnosłowiański na współcześnie używany język bułgarski. W potocznym jeżyku bułgarskim wykonywana jest też Liturgia św. Jana Złotoustego - nr 4 o. Aleksandra Łaszkowa.

Kolejny festiwal w Sliwen odbył się w roku 1996. Podobne festiwale od kilku lat organizowane są w okręgowym mieście Plewen.

W dniach 9-11 maja tego roku w Sofii odbył się I Międzynarodowy Festiwal Muzyki Ortodoksyjnej. Organizatorem był Dom Muzyczny „A'kamerton" i osobiście jego prezes, Andriana Kowaczewa. długoletnia redaktor muzyczna, producent i realizator programów muzycznych w bułgarskim radiu. Sofijski festiwal ma na celu podtrzymanie kultury wschodnioprawosławnej i duchowości bułgarskiej w przededniu 2000. rocznicy Narodzin Chrystusa.

Festiwale muzyki cerkiewnej w Bułgarii mają coraz więcej wielbicieli zarówno wśród kompozytorów, jak i wykonawców.

Chóry cerkiewne działają tylko w miastach i śpiewają podczas nabożeństw niedzielnych i świątecznych. W dni powszednie nabożeństwo odprawia duchowny i psalmista, który wykonuje monodyczną muzykę cerkiewną, zgodnie z dawniejszą tradycją. Są to wschodnie śpiewy cerkiewne. nazywane monasternymi. Liturgie świąteczne odprawiane są z udziałem chórów — jednorodnych lub mieszanych. Najczęściej śpiewają one zgodnie z rosyjskim stylem chóralnym. Muzyka cerkiewna w cerkwiach bułgarskich wykonywana jest zatem według dwóch tradycji: wschodniej (monodycznej) bizantyjskiej oraz chóralnej. Rodzaj i liczebność chórów zależy od charakteru danej parafii i jej możliwości finansowych.

Żyjemy w czasach, gdy wartości duchowe są częściowo zapomniane. Dla poszukującego ich ogień Boży zgasnąć jednak nie może. Muzyka cerkiewna została stworzona do wzlotu duchowego człowieka i zbliżenia do Stwórcy. Bliskie są czasy, gdy zajmie należne jej miejsce wśród sztuk prawdziwych.

Dymitr Dymitrow - wykładowca muzyki cerkiewnej